JENIN, Westelijke Jordaanoever — Na vijftien maanden in een Israëlische gevangenis te hebben doorgebracht, keerde Mustafa Sheta met zijn broers terug naar Jenin. Er zijn veel dingen veranderd terwijl hij in de gevangenis zat, zeiden ze.
De strijders die ooit dagelijks met Israëlische soldaten vochten? Links. De levendige bevolking van het vluchtelingenkamp dat Jenin zijn reputatie als martelaarshoofdstad heeft gegeven? Links. Het theater dat Sheta in het kamp runde en dat hij transformeerde tot een internationaal bekende leider van het Palestijnse culturele verzet? Links.
Het leek erop dat Jenin, bekend als de stad die nooit opgaf, zich had overgegeven.
“Ik was geschokt. Het concept van veerkracht in Jenin is heel belangrijk voor de mensen. Waar zijn de strijders, de Palestijnse Autoriteit, de basisorganisaties, de lokale leiders?” zei Sheta.
“Het voelde alsof we de oorlog verloren, alsof we deze strijd aan het verliezen waren.”
Een blik in mei op Palestijnse huizen die door het Israëlische leger zijn verwoest in Nour Shams, een van de drie vluchtelingenkampen in het noorden van de Westelijke Jordaanoever die het doelwit zijn van het Israëlische leger.
(Wahaj Bani Moufleh/AFP/Getty)
Jenin is het typische model geworden van hoe Israël – in een langlopende campagne genaamd Operatie Iron Wall – de noordelijke Westelijke Jordaanoever grotendeels heeft onderworpen.
Meer dan 300 dagen lang heeft Israël soldaten, tanks, gevechtshelikopters en zelfs luchtaanvallen ingezet in Jenin en andere steden, waardoor een spoor van vernieling is ontstaan dat de aanleiding vormde voor wat humanitaire groeperingen zeggen de ergste episode van Palestijnse ontheemding op de Westelijke Jordaanoever te zijn – aanvankelijk meer dan 40.000 mensen, nu gedaald tot ongeveer 32.000 – sinds Israël de regio in 1967 bezette. In een rapport dat op 20 november werd gepubliceerd, beweert Human Rights Watch dat de acties van Israëlische strijdkrachten oorlogsmisdaden vormen. misdaden tegen de menselijkheid.
Een bijzonder voorwerp van Israëlische woede zijn de vluchtelingenkampen in het gebied, opgezet als tentensteden voor Palestijnen die sinds de oprichting van Israël in 1948 ontheemd zijn geraakt, maar die in de loop der decennia zijn getransformeerd in sloppenwijken die Israël beschouwt als knooppunten van strijdbaarheid.
Drie ervan – de kampen Jenin, Tulkarm en Nour Shams – zijn al ongeveer negen maanden ontvolkt en bijna bezet door het Israëlische leger, waarbij soldaten systematisch huizen vernielen.
Hiervan verging het Jenin-kamp, dat onder de Palestijnen een legendarische status heeft vanwege een tiendaagse strijd tussen militanten en Israëlische strijdkrachten in 2002, het ergste, met verwoestingen die veel mensen hier vergelijken met Gaza.
Voor Palestijnen die het kamp en de omliggende stad Jenin zagen als een symbool van verzet tegen de bezetting, werd het een voorbeeld van een gevoel van wanhoop en vermoeidheid over een strijd die nog nooit zo vruchteloos leek voor een Palestijnse staat.
Sheta, de algemeen directeur van het theater, had toneelstukken met politieke thema’s opgevoerd tot zijn detentie – zonder aanklacht, zegt hij – van december 2023 tot maart van dit jaar. Het Freedom Theatre werd beroemd door bewerkingen van werken als ‘Animal Farm’ van George Orwell en ‘Men in the Sun’ van de Palestijnse auteur Ghassan Kanafani, een tragische roman over drie mannen die vluchtelingenkampen ontvluchten.
Hoewel het theater zich elders heeft gehergroepeerd, is het niet meer hetzelfde. “Wij beschouwen het theater als gearresteerd door het Israëlische leger, omdat we niet in het kamp kunnen zijn”, zei hij. “Onze ziel is daar.”
Op basis van satellietgegevens van oktober schatten de Verenigde Naties dat meer dan de helft van de gebouwen van het kamp – bijna 700 bouwwerken – zijn vernield of beschadigd, waarbij hele woonblokken zijn verwoest of opgeblazen. Verschillende wegen werden verscheurd of geblokkeerd door 29 dijken die door Israëlische troepen waren aangelegd; veel andere wegen werden verbreed met bulldozers om corridors te creëren om toekomstige militaire operaties te vergemakkelijken.
Een Palestijnse vrouw loopt in februari langs een muur vol kogelgaten in het kamp van Jenin. Sindsdien is het kamp ontvolkt.
(John Wessels/AFP/Getty Images)
Het Israëlische leger zegt dat zijn operaties in de kampen gericht zijn op het ontmantelen van de militante infrastructuur, waaronder explosievenfabrieken, wapendepots en tunnels. Het heeft ook tot doel groepen uit te roeien zoals het Jenin-bataljon, een losse alliantie van strijders uit verschillende facties, waaronder Fatah, Hamas en de Palestijnse Islamitische Jihad.
Het Jenin-bataljon vocht in de eerste plaats tegen Israëlische strijdkrachten, maar kwam ook in botsing met de Palestijnse Autoriteit, die toezicht houdt op de Westelijke Jordaanoever en met Israël samenwerkt op het gebied van veiligheidskwesties; veel Palestijnen beschouwen de autoriteit als corrupt en machteloos.
Maar al het verzet dat in het kamp bestond, werd kort na de start van de operatie in januari neergeslagen, zeggen Palestijnse bewoners en functionarissen, waardoor een mysterie over de Israëlische bezetting overblijft voor de naar schatting 14.000 mensen die zijn verdreven en die geen idee hebben wanneer en of ze zullen mogen terugkeren.
“Het Jenin-bataljon bestaat niet meer. Er is geen enkele in leven. Ze hebben ze één voor één geëlimineerd”, zegt Shadi Darbaya, 54, die tussen een groep mannen zat bij de hoofdingang van het Jenin-kamp. Ze vielen stil toen een Israëlisch pantservoertuig voorbij raasde, waarvan de antenne over de dijk zwaaide die de weg blokkeerde.
Israëlische soldaten lopen in februari achter een tank in het Palestijnse vluchtelingenkamp Jenin. In de daaropvolgende maanden blokkeerde het Israëlische leger de toegang tot het kamp.
(John Wessels/AFP/Getty Images)
“We horen ze voortdurend schieten”, zei Darbaya, terwijl hij naar de Israëli’s gebaarde. “Ze hebben het kamp omgetoverd tot een trainingskamp.”
Er mochten geen bewoners op bezoek komen, voegde Darbaya eraan toe. In september schoten Israëlische soldaten twee 14-jarige jongens dood die probeerden het kamp binnen te komen om een deel van hun bezittingen op te halen. Het Israëlische leger vertelde de media dat de jongens de soldaten hadden benaderd – “een bedreiging voor hen vormden” – en geen gehoor hadden gegeven aan de bevelen om weg te blijven; hij zei dat de schietpartij werd beoordeeld.
“Zelfs als de Israëliërs zich vanavond uit het kamp zouden terugtrekken, zouden we ondanks alle verwoestingen maanden nodig hebben om daar te kunnen leven: alle infrastructuur is vernietigd”, zegt Mohammed Al-Sabbagh, hoofd van het Popular Services Committee van het kamp.
Voorlopig, zei hij, zitten gezinnen opeengepakt in een blok van twintig gebouwen met studentenslaapzalen van één kamer, ongeveer tien kilometer van het kamp. Maar maanden nadat Israël daarheen is verhuisd, is de Palestijnse Autoriteit – waaraan Israël belastinginkomsten heeft ingehouden en andere maatregelen heeft genomen die de financiën hebben gesmoord – niet in staat de maandelijkse huur van 63.000 dollar te betalen.
“Degenen die deze verschrikkelijke omstandigheden accepteerden – met hun gezinnen opeengepropt in een kleine kamer bedoeld voor één student – zullen op straat terechtkomen”, zei Al-Sabbagh.
Het ergste, voegde hij eraan toe, was dat hij geen idee had of zijn huis nog overeind stond.
“Als we wisten wat de Israëli’s aan het doen waren, zouden we op zijn minst kunnen bedenken wat we zelf moesten doen.”
De operatie in Jenin strekte zich uit tot ver buiten het kamp. Israëlische soldaten die ooit in gepantserde voertuigen door de omliggende straten van de stad reden uit angst voor aanvallen, voeren nu bijna dagelijks ongehinderd patrouilles uit, waarbij ze naar believen winkels en huizen binnenvallen, zo beweren bewoners.
Ook de terreinen grenzend aan het kamp werden leeggemaakt. Tot nu toe zijn volgens een ambtenaar van de Palestijnse Autoriteit, die om veiligheidsredenen niet bij naam genoemd wil worden, 1.500 inwoners van die gebieden gedwongen te vertrekken.
“Deze mensen hebben niets met het kamp te maken, maar ze werden gedwongen te vertrekken”, zei hij.
Een van de getroffen wijken is Jabriyat, een welvarend gebied dat uitkijkt over het kamp en de indruk wekt van een spookstad, waar de villa’s het stoffige patina van verlatenheid dragen.
“Wij allemaal die rond het kamp wonen, betalen de prijs”, zegt Hiba Jarrar, een van de laatst overgebleven bewoners in haar straat in Jabriyat. Vanaf zijn balkon wees hij naar een gebouw dat onlangs door Israëlische soldaten werd gevorderd.
“Er is geen weerstand, nul. Er wordt geen enkele kogel afgevuurd door Palestijnen. Een soldaat kan elk huis in zijn eentje binnenvallen omdat hij zich veilig voelt”, zei hij, eraan toevoegend dat toen hij in het verleden hoorde schieten, hij dacht dat Palestijnen en Israëli’s aan het vechten waren; nu weet hij dat het alleen van Israëlische soldaten komt.
“Weet je wat triest is?” zei hij. ‘Als iemand nu tegen de Israëli’s zou vechten, zouden de mensen hier tegen hen zeggen dat ze moesten stoppen. Ze willen gewoon leven. Ze zijn wanhopig.’
Een Palestijnse man draagt een kind over een weg die door Israëlische troepen is vernield tijdens een grootschalige militaire operatie in de oostelijke stad Jenin, vlakbij het vluchtelingenkamp Jenin.
(John Wessels/AFP/Getty Images)
Palestijnse functionarissen zeggen dat de Israëlische autoriteiten ondanks herhaalde verzoeken geen indicatie hebben gegeven wanneer zij het kamp zullen verlaten en dat alle pogingen om de bezoeken te vergemakkelijken zijn afgewezen.
“Wat er in het kamp gebeurt, is geen noodzakelijk veiligheidsvoorrecht. Er is niets dat de Israëli’s dwingt te doen wat ze doen”, zei Brig, een woordvoerster van de veiligheidstroepen van de Palestijnse Autoriteit. Generaal Anwar Rajab, eraan toevoegend dat zijn troepen de veiligheid aankonden en dat Israël met zijn acties hun gezag ondermijnde.
Rajab herhaalde de gedachten van bewoners, analisten en hulpverleners die de Israëlische aanval zien als een breder plan om de kampen om te vormen tot normale stadswijken en niet tot vluchtelingenopvangcentra. Een dergelijke rebranding zou in wezen het idee van een Palestijn als vluchteling uitwissen.
“Het richt zich op een gemeenschap door de topografie van het land te veranderen”, zegt Roland Friedrich, directeur Westelijke Jordaanoeverzaken voor UNRWA, het VN-agentschap voor Palestijnse vluchtelingen. Hij voegde eraan toe dat Israëlische functionarissen in de lokale media zeiden dat zodra Operatie Iron Wall is voltooid, “er geen enkele geografische uitdrukking meer zal zijn van de vluchtelingenkwestie.”
Een andere maatregel in dezelfde lijn, volgens een functionaris van de Palestijnse Autoriteit die om veiligheidsredenen om anonimiteit vroeg, is de weigering van Israël om de UNRWA opnieuw het kamp binnen te laten komen.
Onder degenen die op een dag hopen terug te keren, bevindt zich Sheta, die na zijn vrijlating uit hechtenis zijn toevlucht zocht in de dijk bij de ingang van het kamp, zo dicht mogelijk bij zijn theater, dat in 2006 werd opgericht door Zakaria Zubeidi, een voormalige Palestijnse strijder uit Jenin, samen met een linkse Israëlische acteur en een Zweedse activist.
Zijn gevangenschap, zo zei hij, was een periode van routinematige mishandeling en vernedering, waarbij soldaten gevangenen fouilleerden, hen opnamen met hun telefoons en hen bespotten. De Israëli’s beschouwden de Palestijnen als ‘niet eens mensen. Of dieren. Minder dan wat dan ook’, zei hij.
Sindsdien is hij “teruggekeerd naar het gebruik van dezelfde middelen” die hij vóór zijn arrestatie had gebruikt om zich tegen de Israëlische bezetting te verzetten, maar hij erkende dat de mensen in Jenin veranderd waren. “Hun prioriteiten zijn anders. Sommigen hebben het vertrouwen in de Palestijnse zaak verloren”, zei hij.
Sommigen in de gemeenschap dachten dat hij ‘gek’ was omdat hij zich bezighield met geweldloze methoden. Maar “als je je culturele front verliest, verlies je je identiteit, je erfgoed, je wortels in dit land”, zei hij. Bovendien, zo voegde hij er met een vermoeide glimlach aan toe, als zijn methoden niet werkten, waarom arresteerden de Israëli’s hem dan?
‘Dat bewijst in ieder geval dat mijn werk hen stoort, toch?’
