De afgelopen 25 jaar zijn de politieke transities in Somalië niet toevallig geslaagd. Zij zijn gesteund door internationale betrokkenheid, druk en bemiddeling gericht op het behoud van de fragiele politieke arrangementen. Tegenwoordig bevindt Somalië zich echter op een gevaarlijk kruispunt. Het eenzijdige machtsstreven van de federale overheid, gehuld in de taal van democratische hervormingen, dreigt een legitimiteitscrisis te veroorzaken en tientallen jaren van politieke winst en internationale investeringen teniet te doen.
Algemeen kiesrecht is een ideaal dat door alle Somaliërs wordt gedeeld. Diepe politieke meningsverschillen tussen groepen, aanhoudende veiligheidsproblemen, het naderende einde van het regeringsmandaat en financiële beperkingen maken de tijdige invoering van algemeen kiesrecht echter vrijwel onmogelijk.
Het nastreven van algemeen kiesrecht zonder politieke consensus, institutionele voorbereiding of minimale veiligheidsgaranties versterkt de democratie of soevereiniteit niet; concentreert de macht in de handen van de gevestigde exploitanten, terwijl het risico op fragmentatie en parallelle autoriteit toeneemt.
In plaats van deze beperkingen via consensus aan te pakken, is de regering bezig met een machtsgreep, waarbij gebruik wordt gemaakt van de retoriek van het algemeen kiesrecht. Hij wijzigde eenzijdig de grondwet, die de basis vormt van het politieke akkoord. Hij voerde ook zelfzuchtige wetten uit die electorale processen, politieke partijen en de Electoral and Boundaries Commission reguleerden. Bovendien benoemde de regering 18 commissarissen, allen gesteund door de regerende Partij voor Rechtvaardigheid en Solidariteit (JSP).
Ondertussen kondigde Somaliland in 1991 zijn afscheiding aan en heeft het de afgelopen drieënhalf decennia naar erkenning gezocht. Het grootste deel van de Somalische nationale oppositie, samen met de leiders van de federale lidstaten Puntland en Jubbaland, verwierpen de aanpak van de regering en vormden de Raad voor de Toekomst van Somalië. Deze groepen hebben plannen aangekondigd om een politieke conferentie in Somalië te houden, waarmee zij hun voornemen kenbaar maken een parallel politiek proces te zullen nastreven als de regering niet naar hen luistert.
De federale regering van Somalië heeft geen volledige controle over het land. Al-Shabab controleert een aantal regio’s en districten en behoudt het vermogen om operaties uit te voeren tot ver buiten de directe controlegebieden. Onlangs heeft de extremistische groepering een gevangenis in de buurt van Villa Somalia aangevallen, een grimmige herinnering aan de fragiele veiligheidsomgeving waarin elk verkiezingsproces zou moeten plaatsvinden.
Gezien de omvang van de polarisatie en de beperkte tijd die nog rest onder het huidige mandaat, moet de internationale gemeenschap ingrijpen om de zesde politieke transitie van Somalië in 2026 te ondersteunen. De meest haalbare manier om een veilige transitie te garanderen is het bevorderen van een verbeterd indirect electoraal model. De Somalische politieke klasse heeft lange ervaring met indirecte verkiezingen en heeft de afgelopen 25 jaar vijf keer op dit model vertrouwd. Maar zelfs met een politiek akkoord moet het verbeterde indirecte verkiezingsmodel voor de bedeling van 2026 voldoen aan normen van tijdigheid, haalbaarheid, concurrentievermogen en inclusiviteit.
Het huidige regeringsmandaat loopt af op 15 mei 2026, en er zijn al discussies gaande over een eenzijdige verlenging van het mandaat onder de aanhangers van de regering. Dit moet worden ontmoedigd. Als er op tijd een politiek akkoord wordt bereikt, kan een vorm van technische uitbreiding nodig zijn, maar dit mag alleen gebeuren terwijl de selectie- en verkiezingsprocessen van 2026 actief aan de gang zijn. Eén manier om deze terugkerende crisis te voorkomen zou het vaststellen van een stevige en bindende deadline voor verkiezingen zijn. Puntland heeft bijvoorbeeld een verkiezingskalender bijgehouden die elke vijf jaar in januari wordt gehouden.
Het verbeterde model van indirecte verkiezingen moet ook haalbaar zijn, wat betekent dat het eenvoudig te begrijpen en te implementeren moet zijn. Politieke fracties zouden het eens kunnen worden over een vast aantal afgevaardigden voor elke zetel. Traditionele oudsten, erkend door elk kiesdistrict, zouden vervolgens de afgevaardigden selecteren. Afgevaardigden uit een kleine groep kiesdistricten zullen samenwerken om kandidaten voor die zetels te kiezen. Dit systeem is verre van ideaal, maar onder de huidige omstandigheden is het haalbaar.
In tegenstelling tot eerdere pogingen moet het verbeterde model van indirecte verkiezingen ook werkelijk competitief en inclusief zijn. Bij eerdere verkiezingen hebben politici de parlementaire selectie gemanipuleerd door de concurrentie te beperken via een praktijk die bekend staat als ‘Malxiis’ (beste man). De voorkeurskandidaat presenteert een beste man, iemand die doet alsof hij meedoet, maar nooit voorbestemd is om te winnen. Voor de volgende verkiezingen moet het proces ervoor zorgen dat kandidaten betekenisvol kunnen concurreren in plaats van symbolisch. Er moet een duidelijke drempel van “geen manipulatie” en “geen getuigen” worden gehanteerd.
Inclusie blijft een ander groot probleem. De vrouwenzetels, die ongeveer 30% van het parlement zouden moeten vertegenwoordigen, zijn vaak verzwakt. Elk politiek akkoord moet een duidelijke inzet voor inclusiviteit omvatten, en de instellingen die toezicht houden op de verkiezingen moeten de macht hebben om vrouwenquota af te dwingen. Regeringsleiders beheerden ook willekeurig de zetels die aan de vertegenwoordigers van Somaliland waren toegewezen. Gezien de unieke politieke omstandigheden is een afzonderlijk, onderhandeld en geloofwaardig proces nodig.
Ten slotte heeft de wijdverbreide corruptie de selectie- en verkiezingsprocessen in Somalië lange tijd aangetast en hun integriteit ondermijnd. In 2022 hebben de presidenten van de federale lidstaten het proces beheerd en gemanipuleerd. Om de corruptie in het verbeterde indirecte verkiezingsmodel van 2026 te beteugelen, zou een effectieve maatregel het verhogen van het aantal kiezers per zetel zijn door het samenvoegen van kiesdistricten. In de praktijk zou dit betekenen dat afgevaardigden uit verschillende kiesdistricten samen stemmen, waardoor de mogelijkheden voor het kopen van stemmen afnemen.
De internationale gemeenschap heeft al druk uitgeoefend op Somalische politieke actoren om tot een akkoord te komen, waarbij zij erop aandringt dat er “geen mandaatverlenging of eenzijdige verkiezingen door de regering” en “geen parallelle politieke projecten van de oppositie” mogen plaatsvinden. Deze aanpak, gecombineerd met de invloed die de internationale gemeenschap nog steeds heeft, kan effectief zijn. De Somalische politieke klasse moet opnieuw tot serieuze en gestructureerde onderhandelingen worden gedwongen in plaats van tot unilaterale manoeuvres.
Net als voorheen moet de internationale gemeenschap duidelijke politieke rode lijnen definiëren. De regering moet zich onthouden van elke verlenging van het mandaat of van eenzijdige verkiezingsplannen. Tegelijkertijd moet de oppositie de plannen voor een parallelle politieke agenda laten varen, waarbij federale lidstaten ook verkiezingen houden buiten een politieke regeling om.
Somaliërs hebben herhaaldelijk blijk gegeven van hun democratische aspiraties. Wat in de weg staat is niet de publieke wil, maar de polarisatie van de elite en de exploitatie van hervormingen voor politiek overleven. Op dit kritieke moment kan de internationale gemeenschap het zich niet veroorloven zich terug te trekken in passiviteit. Proactieve, principiële betrokkenheid is essentieel om een ineenstorting van de legitimiteit te voorkomen, de verworvenheden van de afgelopen 25 jaar veilig te stellen en de substantiële investeringen in vredesopbouw en staatsopbouw in Somalië te beschermen.
De standpunten in dit artikel zijn die van de auteur en weerspiegelen niet noodzakelijkerwijs de redactionele positie van Al Jazeera.
