Togo’s Faure Gnassingbé bewandelt een diplomatiek koord tussen Rusland en Frankrijk

Terwijl sommige West-Afrikaanse landen ervoor kiezen om de oude banden met Frankrijk te consolideren en andere om een ​​nieuwe relatie met Rusland te cultiveren, probeert één land het beste van twee werelden te krijgen.

Toen de poging tot militaire staatsgreep in Benin op 7 december mislukte, wist de rebellenleider, luitenant-kolonel Pascal Tigri, discreet te ontsnappen, blijkbaar over de grens naar het naburige Togo. Vanuit dit tijdelijke toevluchtsoord lijkt hij vervolgens naar een veiliger asielaanbod elders te kunnen reizen, mogelijk in de hoofdstad van Burkina Faso, Ouagadougou, of Niamey in Niger.

De ondoorzichtigheid rond de vermeende rol van Togo in deze kwestie is typerend voor een land dat, onder leiding van Faure Gnassingbé, een maximale diplomatieke invloed weet te benutten door de conventies te trotseren en relaties te cultiveren met een verscheidenheid aan vaak concurrerende internationale partners.

Het regime van Lomé is te slim om zich te laten betrappen op het openlijk steunen van een uitdaging aan de Beninse president Patrice Talon – met wie zijn betrekkingen op zijn best beschermd zijn – of om officieel de overtuiging van Benin te bevestigen dat hij de veiligheid van de staatsgreeppleger Tigers heeft verzekerd. Beide regeringen zijn lid van de belegerde Economische Gemeenschap van West-Afrikaanse Staten (ECOWAS).

Toch maakt Gnassingbé er geen geheim van dat hij minzame en ondersteunende betrekkingen onderhoudt met Burkina Faso en de andere Sahel-militaire regeringen in Niger en Mali – die alle drie Ecowas afgelopen januari verlieten.

Ook is hij niet bang om Frankrijk, de traditionele belangrijkste internationale partner van Togo, eraan te herinneren dat het andere opties heeft.

President Emmanuel Macron verwelkomde Gnassingbé op 30 oktober in het Elysée-paleis voor gesprekken gericht op het versterken van de bilaterale betrekkingen.

Maar nog geen drie weken later was de Togolese leider in Moskou voor een bijzonder warme ontmoeting met de Russische president Vladimir Poetin. Ze keurden formeel een defensiepartnerschap goed waardoor Russische schepen gebruik kunnen maken van de haven van Lomé, een van de best uitgeruste diepwaterhavens aan de westkust van Afrika en een belangrijk toegangspunt voor de aanvoer van de niet aan zee grenzende Sahelstaten die na de militaire staatsgrepen van 2020-2023 de belangrijkste beschermelingen van het Kremlin zijn geworden.

Terwijl Gnassingbé’s reis naar Parijs nogal bescheiden was, was zijn excursie naar Moskou spraakmakend en veelomvattend.

De bilaterale militaire overeenkomst voorziet in gezamenlijke inlichtingen- en militaire oefeningen (hoewel Lomé geen plannen heeft om een ​​basis te bieden aan het Afrikakorps, de door het Kremlin gecontroleerde opvolger van de inmiddels opgeheven huurlingengroep Wagner). Bij dit alles kwamen de plannen voor economische samenwerking en de aankondiging van de heropening van hun respectieve ambassades, beide gesloten in de jaren negentig.

Dit alles bracht onvermijdelijk Frankrijk van streek, waarvoor Togo ooit werd beschouwd als een van de trouwste bondgenoten.

Toen luitenant-kolonel Tigris zijn poging tot staatsgreep in Benin lanceerde, liet Macron de andere Ecowas-regeringen snel zien dat het Frankrijk was dat snel gespecialiseerde militaire noodsteun kon bieden voor hun interventie om de constitutionele orde te beschermen.

De Togolezen benadrukken dat hun poging om de banden met Rusland te versterken geen bewuste stap is om de banden met het Westen te verbreken. Lomé presenteert de stap in plaats daarvan als een natuurlijke diversificatie van relaties.

En er zit enige consistentie in dit argument.

Drie jaar geleden besloten Togo en Gabon hun langdurige lidmaatschap van de groep van Franstalige landen, de Organization Internationale de la Francophonie (IOF), aan te vullen door zich ook aan te sluiten bij het Gemenebest. Ondertussen sloot het Engelssprekende Ghana, een aanhanger van het Gemenebest, zich vorig jaar aan bij de Francofonie.

Veel West-Afrikaanse regeringen zijn tegenwoordig geïrriteerd door de neiging van de buitenwereld om dergelijke verbanden te zien als een keuze tussen een nieuwe aansluiting bij de Koude Oorlog of het kiezen van partij in een parochiale Engelstalige-Franstalige concurrentie tussen voormalige koloniale machten.

Ze zeggen dat ze vrienden willen maken met een breed scala aan internationale partners en zien geen reden waarom dergelijke relaties exclusief zouden moeten zijn.

De premier van Togo heeft, wellicht meer dan welke andere West-Afrikaanse leider dan ook, geprobeerd deze diverse benadering uit te breiden naar zijn regionale betrekkingen.

Lomé is een belangrijk vracht- en reisknooppunt waarvan de haven plaats biedt aan de grootste zeegaande containerschepen, terwijl feederschepen de overgeladen lading distribueren naar een aantal andere kleinere of ondiepere havens die dat niet kunnen. Vanaf de luchthaven van Lomé vertrekken lokale vluchten naar West- en Centraal-Afrika. De stad is ook de thuisbasis van banken en andere regionale financiële instellingen.

Deze verbindingen hebben bijgedragen aan de diversificatie van de economische fundamenten van een land waarvan de plattelandsgebieden relatief arm blijven.

Togo moet in het hart van de regionale Ecowas-groep blijven en bevindt zich feitelijk op de belangrijkste transportcorridor Lagos-Abidjan, een belangrijke ontwikkelingsprioriteit voor het blok.

Maar Gnassingbé kwam tot de conclusie dat hij ook sterke betrekkingen moet onderhouden met de door militairen geleide separatistische regimes, die nu zijn gegroepeerd in hun Alliantie van Sahelstaten (AES) – waartoe de Togolese minister van Buitenlandse Zaken, professor Robert Dussey, zelfs heeft opgeroepen zich aan te sluiten.

Maar dit gaat over meer dan louter economische of diplomatieke diversificatie. Het sluit ook aan bij de binnenlandse politieke strategie van Gnassingbé.

Een grondwetswijziging die in 2024 werd aangekondigd en dit jaar werd doorgevoerd, transformeerde het presidentschap – dat een termijnlimiet kent – ​​in een puur ceremoniële rol en verschoof alle uitvoerende macht naar het ambt van premier, die nu de bijnaam ‘premier’ krijgt om Spaanse en Italiaanse terminologie te lenen. Voor deze laatste opdracht gelden geen duurlimieten.

Hierdoor kon Gnassingbé het presidentschap overdragen aan een onopvallende aanhanger van het regime en de nieuwe rol van premier op zich nemen, met weinig uitzicht op een definitieve beperking van zijn bewind, gezien de al lang bestaande dominantie van zijn politieke partij, Union for the Republic (UNIR) bij de daaropvolgende parlementsverkiezingen.

Dit was uiterst controversieel. Maar het protest werd snel gedoofd.

Individuen die zelfs maar marginaal betrokken zijn bij de demonstraties, zitten in hechtenis. Spraakmakende critici zoals rapper Aamron (echte naam Narcisse Essiwé Tchalla) of voormalig minister van Defensie Marguerite Gnakadè – getrouwd met de overleden oudere broer van Gnassingbé – zijn bedreigd met strafrechtelijke vervolging. Journalisten zeggen dat ze geïntimideerd waren.

Regeringsleden beschuldigden de demonstranten van geweld. Ze waarschuwden voor ‘nepnieuws’ op sociale media, voerden aan dat mensenrechtenargumenten worden gebruikt om de situatie te destabiliseren en beschuldigden elementen van het maatschappelijk middenveld ervan aanklachten tegen veiligheidstroepen te verzinnen.

In de woorden van een minister: “Het is feitelijk terrorisme als je mensen aanmoedigt om niet-uitgelokt geweld te plegen.”

In september nam het Europees Parlement een resolutie aan waarin werd opgeroepen tot de onvoorwaardelijke vrijlating van politieke gevangenen, waaronder de Iers-Togolees Abdoul Aziz Goma, die sinds 2018 gevangen zit.

De Togolese regering reageerde door de EU-ambassadeur te bellen om hem te vertellen dat het rechtssysteem van het land volledig onafhankelijk functioneert.

Door zijn gediversifieerde internationale strategie probeert Gnassingbé de westerse critici onder de aandacht te brengen, door aan te geven dat hij keuzes en opties heeft en niet hoeft toe te geven aan Europa of iemand anders.

Togo kent echter een geschiedenis van plotselinge uitbarstingen van protest of onrust.

En ondanks zijn optimistische toon zou de nieuwe ‘premier’ stilletjes tot de conclusie kunnen zijn gekomen dat het verstandig zou zijn zichzelf een gebaar van grootmoedigheid toe te staan, om de wrok die nog onder de oppervlakte sluimert te onderdrukken.

In een State of the Nation-toespraak eerder deze maand zei hij dat hij de minister van Justitie zou opdragen mogelijke vrijlating van gevangenen te onderzoeken.

Deze zweem van terugtrekking vergeleken met de eerdere repressie toont aan dat zelfs het wendbare internationale netwerk van Gnassingbé niet in staat is de onderliggende politieke onvrede in eigen land te bezweren.