Technologievisionair, Kremlin-dissident, FSB-agent, absolutist van de vrijheid van meningsuiting, gezondheidsgoeroe. Dit zijn slechts enkele van de labels waaraan bewonderaars en critici zich hebben gehecht Paolo Durov in de afgelopen tien jaar.
De in Rusland geboren tech-ondernemer richtte de Russische versie van Facebook op voordat hij de berichten-app creëerde Telegramlanceert een cryptocurrency-ecosysteem en vergaart een fortuin van meerdere miljarden dollars, terwijl het herhaaldelijk in botsing komt met de Russische autoriteiten en daarbuiten.
Maar een groot deel van Durovs waargebeurde verhaal – en de logica die hem drijft – blijft onduidelijk.
Een nieuwe biografie wil daar verandering in brengen.
The Populist, van de onafhankelijke Russische schrijver Nikolay Kononov, volgt de opkomst van de 41-jarige van een wetenschappelijk wonderkind in Sint-Petersburg tot de oprichter van Telegram, een van de meest invloedrijke communicatieplatforms ter wereld, dat meer dan een miljard gebruikers heeft.
Kononov beschrijft de boek als het product van een veertien jaar durende poging om Durovs strategie en mentaliteit in kaart te brengen, op basis van gesprekken met Durov zelf en mensen die met hem hebben samengewerkt, maar ook van rivalen en critici.
De titel van het boek, zo zei hij, verwijst naar een rode draad in Durovs leven: zijn verlangen om de miljoenen gebruikers van Telegram rechtstreeks aan te spreken, waardoor hij instellingen, de pers en elk representatiesysteem kan omzeilen.
“Durov is een van de eerste digitale populisten”, zei Kononov in een interview, waarin hij uitlegde dat “hij vanaf het allereerste begin, zodra hij begon met het maken van zijn digitale producten, daarin de mogelijkheid programmeerde om zijn ideeën te schrijven en rechtstreeks aan zijn publiek te communiceren.”
Zowel VKontakte, Durovs eerste onderneming, als Telegram stuurden soms Durov-berichten rechtstreeks naar alle gebruikers, inclusief gebruikers die zich niet hadden aangemeld, waarin hij zijn libertaire wereldbeeld schetste.
“Hij beschouwt zichzelf als een visionair. En uiteraard wil hij gehoord worden”, aldus de auteur.
Deze strategie heeft Durovs centrale belofte – vrijwel absolute vrijheid van meningsuiting – helpen promoten, zelfs nu Telegram een hulpmiddel is geworden voor dissidenten, extremisten, fraudeurs en oorlogspropagandisten.
Als Durovs publieke merk is gebouwd op libertarisme, betoogt Kononov dat zijn privé-managementstijl in de tegenovergestelde richting wijst: geconcentreerde macht in de handen van één man, met weinig zichtbare controles.
“Hij is in wezen de enige die alle productbeslissingen in Telegram neemt”, zei Kononov. “Marketing, PR: het is een one-man-show.”
Het portret dat hij schetst is dat van een tech-oprichter wiens wereldbeeld in de loop der jaren niet is veranderd en die zich het meest op zijn gemak voelt binnen een ultra-libertaire, anti-institutionele stroming van rechts die vaak vrouwonvriendelijk en soms samenzweerderig is.
‘Wat mij het meest verbaasde is dat Durov in al de jaren dat ik hem heb geïnterviewd, niet is veranderd of geëvolueerd’, zei Kononov.
Durov is geen uitzondering, schrijft Kononov, maar maakt deel uit van een grotere nieuwe golf van magnaten – het meest zichtbaar in de Verenigde Staten – die technologische dominantie koppelen aan een buitensporig gevoel voor persoonlijke mythologie en een diep wantrouwen tegenover de beperkingen van de overheid.
Net als Elon Musk, Peter Thiel en Jeff Bezos heeft hij een sterke interesse getoond in levensduur wetenschap ook pronatalismede overtuiging dat het krijgen van zoveel mogelijk kinderen een sociale of burgerlijke plicht is.
Durov drinkt niet en gebruikt geen drugs, zegt Kononov, geeft regelmatig Spartaans gezondheidsadvies – vaak naast shirtloze foto’s van hem – en zei dat hij vaderlijk tientallen kinderen via spermadonatie.
Een van de meest opvallende delen van het boek vertelt voor het eerst Durovs gespannen ontmoeting met president Vladimir Poetin in 2013, achter gesloten deuren.
Kononov schrijft dat Durov de bijeenkomst omschreef als een eenzijdig gesprek, waarin de leider van het Kremlin hem uitschold vanwege illegale inhoud op Vkontakte en Durov voorstelde het land te verlaten.
Onder druk van de autoriteiten verkocht Durov zijn belang in Vkontakte, Rusland verlaten en vestigde zich uiteindelijk in Dubai, waar hij Telegram oprichtte.
Maar het duidelijkste teken dat Durov de afgelopen jaren heeft gezien, zo suggereert Kononov, komt niet uit Rusland maar uit Frankrijk.
Durov, die ook het Franse staatsburgerschap heeft, was dat wel opgesloten en werd in augustus vorig jaar drie dagen vastgehouden in Frankrijk als onderdeel van een onderzoek naar misdaden in verband met Telegram, waaronder de verspreiding van beelden van seksueel kindermisbruik, drugshandel en frauduleuze transacties.
Zijn detentie kwam als een schok voor de technologiemagnaat. In interviews die na zijn arrestatie in Parijs werden gehouden, beschreef Durov aan Kononov een harde en desoriënterende beproeving – een voortdurend verlichte cel en weinig slaap – die een man deed schudden die zich jarenlang had geïsoleerd van het bereik van de staat.
Het lijkt er ook op dat zijn vijandigheid jegens het Westen is aangescherpt. Kononov zegt dat Durov nu frames Europa als een afglijden naar ‘totale digitale controle’ en steeds meer samenzweerderige retoriek.
Meer recentelijk leek Durov een complottheorie te steunen die werd gepromoot door de extreemrechtse blogger Candace Owens, wat suggereert dat Paris achter de moord op Charlie Kirk zat.
“Wat mij interesseert aan Durov is dat hij enerzijds duidelijk een zeer hoog IQ heeft”, zei Kononov. “Maar tegelijkertijd is hij vatbaar voor complottheorieën.”
Kononov is er echter van overtuigd dat Durovs opvattingen niet mogen worden verward met formele politieke voorkeuren.
Een van de meest hardnekkige beweringen over Durov is dat hij in het geheim banden heeft met de Russische veiligheidsdiensten.
Maar Kononov zei dat hij in de loop van zijn onderzoek geen bewijs vond dat Durov met of namens de Russische staat werkte. “Het heeft een groot aantal tekortkomingen, maar niet de zonde dat Telegram als achterdeur voor de FSB fungeert”, zei Kononov.
Kononov stelt dat wat Durov uiteindelijk heeft geleerd de noodzaak is om compromissen te sluiten – met zowel de Russische als de westerse autoriteiten – wanneer dit zijn belangen dient en Telegram in staat stelt te blijven opereren.
Kononov herinnert zich dat Durov ooit tegen hem zei: “Ik verspil nooit tijd aan dingen die niet nodig zijn of niet nuttig voor mij persoonlijk kunnen zijn.” Die egoïstische mentaliteit, zei Kononov, maakte uiteindelijk een einde aan hun persoonlijke relatie.
Ongeveer een jaar geleden vroeg de schrijver Durov of hij een tegenstrijdigheid zag tussen de sterk gecentraliseerde, bijna autoritaire interne structuur van Telegram en de uitgesproken toewijding aan de vrijheid van meningsuiting. Daarna reageerde Durov niet meer.
“Hij besefte al snel dat het geen boek naar zijn zin zou zijn”, zei Kononov.
