De weduwe van de gedode leider die Bangladesh bleef leiden

Khaleda Zia, die op 80-jarige leeftijd is overleden, was de eerste vrouwelijke premier van Bangladesh.

Ze werd ooit omschreven als een ‘verlegen huisvrouw’ door haar echtgenoot Ziaur Rahman, een leidende figuur in de onafhankelijkheidsstrijd van het land die in 1977 president werd.

Maar na de moord op haar man in 1981 werd Zia leider van de Bangladesh Nationalist Party (BNP) en was ze twee termijnen premier: eerst in de jaren negentig en daarna begin jaren 2000.

Zijn tumultueuze openbare leven eindigde niet na zijn premierschap. Ze werd later veroordeeld wegens corruptie en bracht jaren in de gevangenis door, maar werd vrijgesproken na een opstand in 2024 waarbij haar oude rivaal, sjeik Hasina, uit de macht werd geveegd.

Begum Khaleda Zia werd geboren in 1945 Dinajpur, toen onderdeel van Brits-Indië en nu Bangladesh.

Op 15-jarige leeftijd trouwde hij met Ziaur Rahman, destijds een jonge legerofficier.

In 1971 sloot hij zich aan bij een muiterij tegen de West-Pakistaanse strijdkrachten en riep de onafhankelijkheid van Bangladesh uit.

Nadat het leger in 1977 de macht overnam, riep Rahman – die later stafchef van het leger werd – zichzelf uit tot president. Het herintroduceerde politieke partijen en mediavrijheid, en werd vervolgens door middel van volksstemming goedgekeurd.

Hij kreeg te maken met twintig militaire staatsgrepen en pakte deze op brute wijze aan. Er waren berichten over massa-executies van soldaten.

In 1981 werd hij vermoord door een groep legerofficieren in Chittagong.

Op 36-jarige leeftijd was Khaleda Zia weduwe.

Tot dan toe had hij zich onopvallend gehouden en leek hij weinig belangstelling te hebben voor het openbare leven.

Maar in 1982 werd ze lid van de BNP, de partij opgericht door haar man, waarvan ze later vice-president werd.

Dat jaar – 1982 – was ook het jaar waarin Bangladesh negen jaar lang een militaire dictatuur begon, nadat de legerleider via een staatsgreep de macht had overgenomen.

Gedurende deze periode voerde Zia een fervente campagne tegen het militaire bewind, waarbij hij een boycot organiseerde van door het leger geleide verkiezingen.

Ze werd verschillende keren onder huisarrest geplaatst vanwege haar activisme, maar verwierf onder het volk een reputatie als een “compromisloze leider”.

Na de val van de militaire regering in 1990 werden Khaleda Zia en de BNP de grootste partij bij de postmilitaire verkiezingen en werd ze in 1991 beëdigd als premier.

Nadat ze de meeste bevoegdheden van het oude presidentschap had overgenomen, was ze nu de eerste vrouwelijke leider van Bangladesh en pas de tweede vrouw die werd gekozen om een ​​moslimland te leiden.

Met zijn toetreding tot het ambt van premier keerde de regering van Bangladesh terug naar een parlementair systeem.

Een van de belangrijkste hervormingen die tijdens zijn eerste termijn werden doorgevoerd, was het basisonderwijs gratis en verplicht maken voor iedereen.

Maar in 1996 zou hij zijn bod voor herverkiezing in Hasina’s Awami League verliezen.

In 2001 nam Zia wraak en sloot zich aan bij een groep islamitische partijen. Samen wonnen ze bijna tweederde van de zetels in het parlement, maar de nauwe band van de BNP met islamitische partijen kreeg in de loop der jaren kritiek.

In haar tweede termijn steunde Zia vrouwenkwesties, zoals de invoering van een quotum voor vrouwelijke parlementariërs en onderwijs voor jonge vrouwen, in een land waar 70% van hen analfabeet was.

Kort nadat Zia in 2006 zijn ambtstermijn beëindigde, werd Bangladesh gegrepen door rellen in een politiek vacuüm. Te midden van de onrust heeft de door het leger gesteunde interim-regering van het land de meeste politieke activiteiten verboden en hardhandig opgetreden tegen corruptie op hoog niveau die de politieke grenzen overschrijdt.

Zia werd gearresteerd op beschuldiging van afpersing en corruptie. Dat gold ook voor haar grote rivaal Hasina.

Beide vrouwen, die bijna twintig jaar lang afwisselend regering en oppositie hadden gewisseld, kwamen plotseling vast te zitten in rechtszaken.

In de daaropvolgende jaren werden de beperkingen voor Zia opgeheven en nadat ze in 2008 een door het leger gesponsorde verkiezingen had verloren, werd ze de leider van de oppositie.

De BNP verloor haar vertegenwoordiging in het parlement volledig na het boycotten van de verkiezingen van 2014.

In 2018 werd Zia veroordeeld tot vijf jaar gevangenisstraf nadat ze schuldig was bevonden aan het verduisteren van ongeveer $ 252.000 (£ 188.000), bestemd voor een weeshuisfonds dat was opgericht toen ze premier was.

Ze werd de enige gevangene die werd opgesloten in de oude, nu niet meer gebruikte centrale gevangenis in Dhaka. De duur van haar straf weerhield haar ervan zich kandidaat te stellen voor een openbaar ambt.

Hij ontkende alle aantijgingen en zei dat de beschuldigingen politiek gemotiveerd waren.

Een jaar later werd de toen 73-jarige Zia overgebracht naar het ziekenhuis voor behandeling van aandoeningen als ernstige artritis en ongecontroleerde diabetes.

Ze werd uiteindelijk om gezondheidsredenen vrijgelaten uit de gevangenis en kreeg te horen dat ze thuis moest blijven.

De situatie veranderde opnieuw in 2024, toen de regering van Hasina werd weggevaagd door de golf van onvrede onder de bevolking.

Hasina vluchtte naar India, en de interim-regering die haar verving beval de vrijlating van Khaleda Zia en het vrijgeven van haar bankrekeningen.

Tegen die tijd leed hij aan een aantal levensbedreigende aandoeningen, waaronder levercirrose en nierschade.

In januari 2025 sprak de rechtbank haar vrij, waardoor de reisbeperkingen werden opgeheven en haar voor behandeling naar Londen mocht reizen.

Maar in de vroege ochtend van 30 december stierf ze in Dhaka nadat ze maandenlang aan een slechte gezondheid leed.

Hij laat zijn oudste zoon Tarique Rahman achter, die eind december terugkeerde naar Bangladesh na jaren in ballingschap in Londen te hebben doorgebracht, en die algemeen wordt gezien als de favoriet om de volgende leider van Bangladesh te worden. “Koko”, het jongste kind, stierf in 2015.