Ter gelegenheid van de opening van zijn nieuwe tentoonstelling in het Guggenheim Bilbao vertelt de Britse kunstenaar over muziek, William Blake en hoe moderne technologie wordt door de kunst aan te passen
Marco Leckey het maakt het hedendaagse leven magisch. Sinds eind jaren tachtig hebben de opzwepende installaties van de Britse kunstenaar de kracht van muziek en popcultuur gekanaliseerd, vaak met behulp van gevonden videobeelden. Zijn vroege werk is een profetische voorloper van de mash-up-mentaliteit van internet. Terwijl hij overstapte van analoge naar digitale bewerkingstechnieken, bleef hij sterk nieuwsgierig naar onze steeds sneller wordende online wereld. Er zit ook een rijke spiritualiteit in zijn werk, dat door de eeuwen heen reikt en een tijd oproept voordat de rede ons wereldbeeld domineerde. En de stad bleef stil in haar helderheidzijn nieuwe solotentoonstelling in het schokkende Frank Gehry-gebouw van het Guggenheim Bilbao begint deze maand.
“De eerste keer dat ik daar naar binnen ging, was ik doodsbang!” zegt Leckey als we praten voor de opening. “Het lijkt bijna op een graansilo en hij is gigantisch. Ik heb nog nooit op grote schaal gewerkt. Mijn eerste indruk was dat ik de ruimte moest innemen.” Leckey heeft oudere werken al hergebruikt voor onconventionele ruimtes. Meer recentelijk werd zijn iconische video uit 1999, Fiorucci Made Me Hardcore, vertoond naast de even baanbrekende video van Arthur Jafa. Liefde is de boodschap en de boodschap is de dood (2016) in een voormalige elektronicawinkel in een winkelcentrum in Croydon.
Toen Leckey het Guggenheim voor de tweede keer bezocht, toonde de galerij Refik Anadols ambitieuze audiovisuele interpretatie van Gehry’s nalatenschap door middel van kunstmatige intelligentie. “Dit heeft alles veranderd”, vertelt hij me, terwijl hij al snel besluit de ruimte te vullen met video en audio met behulp van het indrukwekkende projectorsysteem van het Guggenheim. Hij werd ook geïnspireerd door het boek van Jeff VanderMeer uit 2014 en het daaropvolgende boek uit 2018 Alex Garland Een vernietigingsfilm. In het boek van VanderMeer wordt vermeld hoe hoofdpersoon Lena voor het eerst gedesoriënteerd raakt in een buitenaards landschap en niet kan achterhalen of een tunnel horizontaal of verticaal is. “Ik probeerde dat idee in gedachten te houden in het Guggenheim. Het past nu bij mij, omdat ik een sfeer probeer te creëren die je in een kerk of kapel ervaart. Ik wil dat alle zintuigen worden aangeroepen.”
De tentoonstelling omvat nieuwe stukken die teruggaan tot de kunstgeschiedenis. Eén ervan is geïnspireerd op William Blake’s rijkgekleurde monotype print Nebukadnezar (1795-1805), waarop een gespierde mix van mens en dier te zien is. Leckey voelt zich ook aangetrokken tot middeleeuwse artistieke uitingen, omdat de tijd de unieke combinatie van a heeft vastgelegd “betoverde, wonderbaarlijke wereld en wereld van de rede”. Nu, zegt hij, bestaat het gevoel dat we het einde van de rede bereiken. “Hoe alomtegenwoordiger technologie wordt, hoe meer deze de wereld op de een of andere manier betovert, zelfs als de wereld zich niet betoverd voelt! Er is een duistere magie die gepaard gaat met technologische apparaten en het gevoel de fysieke stabiliteit te verliezen of het gevoel vastgebonden te zijn. Je bevindt je letterlijk in de cloud; deze gedematerialiseerde ruimte die geesten oproept.”
De Guggenheim-tentoonstelling is tevens geïnspireerd op het schilderij Stad aan zee uit 1424 van de Toscaanse schilder Sassetta. Het was een van de eerste stadsgezichten in de westerse kunst waarin de stad zelf als onderwerp werd geplaatst – in plaats van als decor – en de geometrische weergave ervan is verontrustend vlak maar ook rijk aan transport. “Het is een heel mooi, prachtig schilderij”, zegt Leckey. “De schilderijen uit die periode kwamen net voort uit de Byzantijnse kunst, die deze zeer formele ideeën en iconen had. Ze werden gewoon een beetje losser, maar voordat alles te groot en te dik voor mij werd met de Renaissance. Ik hou niet van al die kracht!” Hij voelde zich aangetrokken tot het feit dat Sassetta probeerde ‘spiritueel te schilderen’, waarbij hij de fysieke wereld voor zijn ogen combineerde met iets spookachtigs.
Deze dualiteit is aanwezig in veel van Leckeys werk. Door de jaren heen heeft muziek hem toegang gegeven tot een tussenruimte, die het alledaagse met het transcendentale verbindt. Fiorucci Made Me Hardcore bevat gevonden beelden van de Britse clubgolf, waarin de surrealistische en intense ervaring van het gemeenschappelijke nachtleven wordt vastgelegd. Zijn huidige NTS-radioprogramma, dat een eclectische mix speelt ‘van doo-wop tot gabber’, helpt hem in contact te blijven met de magie van muziek. “Muziek heeft het vermogen om zich te wortelen in de lokale omgeving, maar streeft ook naar transcendentie. Het beweegt zich altijd in de richting van iets daarbuiten. Dat is waar ik kunst van wil maken, in plaats van van ideeën of concepten.”
De technologie is dramatisch veranderd sinds Leckey begon te werken. De fysieke en tijdrovende bezuinigingen die hem in staat zouden hebben gesteld over verschillende problemen na te denken, kunnen nu onmiddellijk worden opgelost met hulpmiddelen voor kunstmatige intelligentie. Hij is “vervuld van angst en verwondering” over hoe snel dingen nu gedaan kunnen worden. Terwijl de productie van Fiorucci Made Me Hardcore hem dwong om archieven te doorzoeken en zich bezig te houden met esoterische overleveringen, worden hem nu massaal ideeën aangereikt. “Het moderne tijdperk ging over dingen die voorhanden waren, maar de schaal is niet langer menselijk”, meent hij. “Het gaat terug naar dit goddelijke aspect (van de technologie). In vergelijking daarmee vallen we in het niet.“
Leckey is van mening dat de kunstwereld de afgelopen jaren te bang is geworden voor technologie en is teruggevallen op oudere, veiligere media zoals de schilderkunst. “Technologie verslindt kunst” vertelt hij mij. “De kunstwereld is voorbij de post-internetkunst gegaan alsof het maar een moment was. Ik denk dat de post-internetkunst de porositeit van de kunstwereld heeft blootgelegd en vervolgens heeft geprobeerd de randen ervan te versterken met schilderijen. Er heerst een vreemde stilte; het enige wat we kunnen doen is teruggaan. Ik ben de kunst niet ingegaan om zekerheid te vinden. Ik wilde dat de vreemdheid uitgedaagd werd.
Terwijl Leckey’s werk zich verdiept in de realiteit van klassenstrijd en een snel veranderende wereld, heeft het iets inherent energiek en vreugdevols. Het is geïnspireerd op Blake’s idee van “verdwalen in de werkhemel. Als ik eenmaal verdwaald ben in het werk, voel ik me soms extatisch.” Hij groeide eind jaren zeventig en begin jaren tachtig op in het noordwesten van Engeland, verliet de school op 15-jarige leeftijd en vond een levendige muziekcultuur. “De industrie om ons heen werd ontmanteld en hieruit ontstond een soort overwinning. Het is geen ontsnapping aan de realiteit; het probeert de hemel naar de aarde te brengen. Zoek een gevoel van leven.” Al op jonge leeftijd leerde hij dat wanhoop en liefde naast elkaar konden bestaan. “Ik ben verliefd op de wereld en het windt me op.”
En de stad bleef stil in haar helderheid van Mark Leckey is tot en met 12 april 2026 te zien in het Guggenheim Bilbao.
