Recensie ‘My Unwanted Friends’: optreden van de Russische media, in realtime verteld

Geweldige documentaires zijn soms gelukkige ongelukken, het resultaat van het feit dat je op het juiste moment op de juiste plaats bent en dan de middelen hebt om uit die onwaarschijnlijke omstandigheden iets buitengewoons te produceren. Toen filmmaker Julia Loktev in oktober 2021 naar Rusland reisde, wilde ze alleen maar een handvol slimme, hardnekkige journalisten vastleggen die de waarheid probeerden te vertellen en die vanwege hun problemen door de wraakzuchtige regering van Vladimir Poetin als buitenlandse agenten waren bestempeld. Ze wist niet dat dit slechts enkele maanden vóór de grootschalige Russische invasie van Oekraïne zou gebeuren. Maar dankzij een toeval belandde hij uiteindelijk op de eerste rij van de geschiedenis.

Hij maakte er het beste van: vijf en een half uur duren zonder een minuut te verspillen, “My Unwanted Friends: Part I – The Last Plane to Moskou” neemt ons mee naar TV Rain, een van de laatste onafhankelijke televisiekanalen van Rusland. De documentaire is verdeeld in vijf hoofdstukken en begint met Loktev, geboren in de voormalige Sovjet-Unie voordat ze op 9-jarige leeftijd vertrok, en gewapend met een iPhone terugkeert naar haar thuisland om de ervaren TV Rain-verslaggever en presentator Anna Nemzer te volgen. Gedurende de volgende vier maanden, een periode die eindigde kort nadat de invasie was begonnen, sloot Loktev zich niet alleen aan bij Nemzer (die wordt gezien als de co-regisseur van de film), maar ook bij vele andere journalisten, omdat ze vreesden gearresteerd te worden vanwege hun berichtgeving.

Loktev heeft sinds 2011 geen film meer voltooid “De eenzaamste planeet” waarin Gael García Bernal en Hani Furstenberg de hoofdrol spelen als toekomstige geliefden die door het Georgische platteland backpacken, waarbij hun ogenschijnlijk hechte band uiteenviel na een hartverscheurende ontmoeting. In die film en zijn vorige film, ‘Day Night Day Night’ uit 2006, een korte procedure over een naamloze zelfmoordterrorist in New York, onderzocht Loktev de mysteries van menselijk gedrag onder druk. Maar met ‘My Undesirable Friends’ tilt hij die fascinatie naar een nieuw niveau, door kijkers kennis te laten maken met een groep boeiende onderwerpen, waaronder veel vrouwen van in de twintig, die zich voor zijn camera openstellen terwijl ze op TV Rain, in hun appartementen of in cafés zijn, en op openhartige wijze de angstaanjagende afdaling van hun land in autoritarisme in realtime verwerken.

Deze onverschrokken journalisten hadden de naderende invasie niet kunnen voorzien, noch het brutale lokale optreden tegen de vrijheid van meningsuiting dat zou volgen, maar Loktev maakt deze vreselijke zekerheden vanaf het begin duidelijk door plechtig in de voice-over te zingen: “De wereld die je gaat zien bestaat niet meer.” Sinds de première op het filmfestival van New York vorig jaar wordt ‘My Undesirable Friends’ vergeleken met een horrorfilm en een politieke thriller, maar misschien beter gezegd: het is een rampenfilm, waarin je de personages zo goed kent dat, wanneer de vreselijke gebeurtenis eindelijk plaatsvindt, je je diep bekommert om de uitkomst. (“Mijn ongewenste vrienden” draagt ​​de ondertitel “Deel I” omdat Loktev bijna klaar is met een tweede hoofdstuk, dat de vrouwen bereikt nadat ze Rusland zijn ontvlucht.)

De documentaire vermijdt interviews met experts of historici en biedt een soort persoonlijk plakboek van Loktevs onderwerpen, waarin wordt getoond hoe het dagelijks leven is in een onderdrukkende samenleving: verrassend banaal met een constant gebrom van paranoia op de achtergrond. Elke vrouw komt in een empathische focus. Nemzer, die iets ouder is dan haar collega’s, combineert haar veeleisende baan met het huwelijk en het moederschap. Ondertussen blijft haar jongere collega Ksenia Mironova plichtsgetrouw verhalen archiveren, ondanks dat haar vriend, journalist Ivan Safronov, al meer dan een jaar in de gevangenis zit. (Het zou later zijn veroordeeld tot 22 jaar.) Onderzoeksjournalist Alesya Marokhovskaya heeft een vriendin, wier gezicht we nooit zien, en beschrijft uiteindelijk trieste herinneringen aan een gewelddadige jeugd. En dan is er nog Marokhovskaya’s beste vriendin en partner, Irina Dolinina, die worstelt met angst terwijl haar politiek onbewuste moeder haar lastigvalt omdat ze geen man kan vinden nu ze als buitenlandse agent wordt bestempeld.

De stress en onzekerheid van deze gesprekken zijn voelbaar, maar verrassend genoeg ook een bijtend gevoel voor humor. Wanneer een collega tijdelijk wordt opgesloten, maakt Mironova grapjes buiten zijn gevangenis in afwachting van zijn vrijlating. Journalisten dragen hun aanduiding als buitenlandse agent als een ereteken en spotten met de komisch lange disclaimertekst die ze bij hun uitzendingen moeten publiceren, een pikzwart coping-mechanisme om hun gespannen, surrealistische moment te begrijpen.

“My Unwanted Friends” legt de donkere momenten vast met een aantal van de grappigste mensen die je ooit zou kunnen hopen als strijdzusters. De film is provocerend, emotioneel en levensbevestigend en presenteert ons innemende patriotten die van hun land houden maar de leiders haten, en ons meeslepen in een meeslepend verhaal met een krachtige onderstroom.

Het publiek anticipeert op de beangstigende toekomst die deze journalisten te wachten staat, wat hun meedogenloze pleidooi des te aangrijpender maakt. Als onze twintiger jaren een tijd van ongebreideld optimisme is – een hoop die ons langzaam in de steek laat naarmate we ouder worden – vertegenwoordigt ‘My Undesirable Friends’ een ontroerende demonstratie van de veerkracht van jonge mensen. Er is niets naïef aan deze vrouwen die volwassen zijn geworden tijdens het wrede regime van Poetin, maar nog steeds geloven dat ze dingen kunnen veranderen. Hoewel Loktev zich zelden in dit epos verdiept, voelen we zijn bewondering van achter de camera. De film inspireert en daagt uit: wat deed iemand van ons op die leeftijd dat vergelijkbaar heroïsch of betekenisvol was? Wat zijn we nu aan het doen?

Deze vragen zouden in de hoofden moeten blijven hangen van Amerikanen die naar dit meesterwerk kijken. Loktev maakte een film over Rusland, maar de thema’s verspreidden zich tot ver buiten de landsgrenzen. Gedurende een jaar waarin de worstcasescenario’s van een tweede Trump-presidentschap werkelijkheid zijn geworden, vindt ‘My Undesirable Friends’ veel echo’s in ons nationale nieuws. Het annuleren van comedyshows, de ongefundeerde opsluiting van onschuldige mensen, de welig tierende transfobie: het programma van Poetin is nu het dagelijkse leven in dit land. Sommigen willen de film van Loktev misschien vermijden vanwege deze wanhopige parallellen. Maar dat is nog maar één reden om ‘Mijn ongewenste vrienden’ te omarmen. Loktev wilde geen getuige zijn van de geschiedenis, maar het resultaat is een onmisbaar record en een strijdkreet.