MOGADISHU, Somalië — In een theater waar jaren geleden een zelfmoordterrorist ontplofte, stapte Hassan Barre naar voren om een ander kenmerk aan te bieden Somalië: poëzie.
In een van de meest onstabiele landen ter wereld moeten Somaliërs zich bewust zijn van hun verantwoordelijkheid jegens hun land en jegens anderen, zei hij in een overweging waarin de nadruk werd gelegd op goed burgerschap.
De 70-jarige Barre maakte een somber figuur op het podium. Zijn boodschap weergalmde in de grotendeels lege zaal van het Nationale Theater in Mogadishu, de hoofdstad, waar oudere dichters in sobere gewaden samenkomen om verzen te delen en herinneringen op te halen aan de goede oude tijd.
De mannen, sommigen met hennageverfde baarden en glaucoomogen, vertegenwoordigen een verdwijnende mate van hoop voor een land dat gedurende tientallen jaren van conflict langzaam is ontdaan van zijn culturele rijkdommen.
Er bestaat in Somalië wellicht geen hogere kunst dan mondelinge poëzie, die wordt voorgedragen in de meest afgelegen buitenposten en zelfs door militanten in de bush. Somaliërs worden immers vaak omschreven als ‘een natie van dichters’. Hun werk vereert vaak het pastorale welzijn en de traditionele rollen van mannen en vrouwen in de overwegend islamitische samenleving.
Sommige dichters zoals Hadraawi – het ‘Shakespeare van Somalië’ die in 2022 stierf – hebben universele erkenning gekregen. “Hadraawi’s werk omvat een uitgebreid repertoire, van liefdesliederen tot oorlogsklaagzangen”, merkte de Harvard University Archives of World Music op na zijn dood.
Dichters floreerden tijdens het bewind van Siad Barre, die Somalië met ijzeren hand regeerde, maar erom bekend stond het intellectuele werk van kunstenaars te respecteren. De verwijdering ervan in 1991 door op clans gebaseerde milities leidde tot een burgeroorlog waarin krijgsheren vochten om het gezag – een chaos die uiteindelijk leidde tot de dodelijke opkomst van de Al-Shabaab is gelieerd aan Al-Qaeda.
Tegenwoordig staat Somalië veel meer bekend om zijn bomaanslagen dan om zijn poëzie. Het geweld heeft de culturele instellingen niet gespaard, die nu grotendeels in het ongewisse liggen omdat de fragiele federale regering het grootste deel van haar begroting aan nationale veiligheid besteedt.
Het Nationaal Theater is, net als het naastgelegen Nationaal Museum, grotendeels inactief. Om de locatie in een zwaarbewaakt gebied nabij het presidentiële paleis te bereiken, moeten bezoekers die in een voertuig reizen de inlichtingendienst vooraf op de hoogte stellen, als onderdeel van de veiligheidsmaatregelen die niet alleen het kenteken van de auto vereisen, maar ook het merk en de kleur ervan.
Op de ochtend dat Hassan Barre zijn gedicht zong, oefende een groep jonge Somaliërs een volksdans die de nadruk legde op traditionele waarden, zoals het ijverig bewerken van het land. Een groep dichters, waaronder een vrouw, zat vlakbij en sprak met zachte stem.
Sommigen vertelden The Associated Press dat ze proberen de poëtische traditie van Somalië levend te houden, ondanks veiligheidsproblemen en financiële uitdagingen die de programmering beperken.
Traditionele dichters treden nog steeds op op gemeenschapsbijeenkomsten zoals bruiloften, en er worden dagelijks gedichten voorgedragen op lokale radiostations.
Maar tijdens het bewind van Siad Barre ‘werden we als koningen behandeld’, en sommigen kregen gratis huisvesting, zei de dichter Barre, die geen familie is van de voormalige president. “De huidige regering geeft niet veel aandacht aan dichters en zangers. We verwachten van hen dat ze ons behandelen zoals wij werden behandeld.”
Daud Aweis, de Somalische minister van Cultuur, zei dat dichters nog steeds “een cruciale rol spelen in de Somalische samenleving en dienen als een belangrijke pijler voor culturele vitaliteit, individueel welzijn en vreedzaam samenleven.” Hoewel zijn ministerie beperkte financiering verstrekt voor cultuur en kunst in het Nationale Theater, “is het doel op lange termijn om de steun uit te breiden”, vertelde hij de AP.
Het Nationale Theater werd geopend in 1967, minder dan tien jaar na de onafhankelijkheid, en sloot in 1991 zijn deuren na de afzetting van Barre. Het werd in 2012 heropend nadat vredeshandhavers van de Afrikaanse Unie Al-Shabab-strijders uit Mogadishu hadden verdreven in een antiterrorismecampagne.
Maanden later blies een zelfmoordterrorist zichzelf echter op in het theater tijdens een toespraak van de premier, waarbij het hoofd van het Somalische Olympisch Comité en minstens zeven andere mensen om het leven kwamen. De premier overleefde.
Toch geven de dichters die elkaar ontmoeten in het Nationale Theater niet op. Daar bijeenkomen bevordert het gemeenschapsgevoel in een stad omringd door controleposten en omgeven door zandzakken.
Hirsi Dhuuh Mohamed, voorzitter van de Raad van Somalische Dichters, zei dat de groep 400 leden heeft, waaronder veel uit de diaspora. Hij zei dat de zaken verbeterd waren ten opzichte van het “ergste” eind jaren negentig, toen Mogadishu in zones werd verdeeld terwijl krijgsheren vochten om de macht.
“Eén ding dat alle Somalische dichters verenigt, of het nu in Eritrea, Somalië of waar dan ook is, is dat we voor vrede zijn”, zei hij, eraan toevoegend dat ze zich nooit rechtstreeks met politiek bezighouden. In plaats daarvan, zei hij, is de algemene boodschap van hun werk veiligheid, goed bestuur en gemeenschapsintegratie.
Een andere dichter, Maki Haji Banaadir, een vrek met een bril met gouden montuur, is een van degenen die proberen het Nationaal Theater operationeel te houden als adjunct-directeur.
In 2003 reisde hij samen met zes andere dichters door Somalië om verzoening te prediken. Tegenwoordig is dat soort reizen onmogelijk. De federale regering heeft weinig controle over het grondgebied buiten Mogadishu en minstens twee semi-autonome regio’s streven naar afscheiding.
Maki, zoals hij algemeen bekend staat, is een populaire culturele figuur in Somalië. Tien jaar geleden componeerde hij een lied over de ogenschijnlijke nutteloosheid van de Somalische shilling, die niet langer wordt geaccepteerd op de lokale markten te midden van de dollarisering van de Somalische economie.
Op de vraag of hij en zijn collega’s de volgende generatie Somalische dichters aan het voorbereiden waren, zei hij dat hij dat hoopte: “We werken dag en nacht.”
