“Voorbij de stilte” Marnie Blok: interview

Marnie Block realiseerde zich dat het overwinnen van haar eigen trauma het potentieel had om anderen in nood te helpen. De Nederlandse actrice, die zelf slachtoffer was van seksueel geweld en scenarioschrijfster en regisseur werd, gebruikte haar ervaring als inspiratiebron in haar korte debuutfilm Voorbij de stilte. De film volgt Eva (Henrianne Jansen), een dove promovendus die, nadat hij seksueel is misbruikt door een vertrouwde mannelijke professor, advies inwint bij een oudere academisch adviseur (Tamar van den Dop) op het ongevalsrapport. Door zijn problemen en ervaringen uit het verleden met seksueel geweld beseft de academisch adviseur echter dat hij misschien niet de juiste persoon voor de baan is. Eva, samen met haar zus (Sigrid ten Napels), die als haar tolk optreedt, moet de moed vinden om gerechtigheid te vragen.

Hieronder vertelt Blok over het succes, de uitdagingen en het hart achter het vertellen van zo’n complex verhaal.

VERVALDATUM: Waar kwam dit idee vandaan? Voorbij de stilte Kom je?

MARNIE BLOK: Ik was actrice en hetzelfde script dat ik schreef toen ik nog actrice was, had hetzelfde thema. Het ging over verkrachting en had als thema: “een gelukkig leven is de beste wraak”. Die film werd pas nu gemaakt omdat ik toen nog niet veel over schrijven wist, maar ik heb het script een paar jaar geleden opnieuw bekeken en wat onderzoek gedaan. Ik was geschokt door sommige cijfers omdat ik hoorde dat na #MeToo hier in Nederland de meldingen van seksueel misbruik met ongeveer 60%-70% toenamen, maar de daadwerkelijke beschuldigingen slechts met 1%. Dit heeft mijn manier van denken volledig veranderd, omdat ik besefte dat veel mensen door zichzelf of anderen het zwijgen worden opgelegd. Dus ik dacht dat ik een verhaal kon schrijven over een gelukkig leven als de beste wraak, maar ik moet eerst iets doen. Ik moet iets schrijven over het doorbreken van de stilte en de kosten van het doorbreken van de stilte.

Ook toen #MeToo hier plaatsvond, waren oudere vrouwen geïrriteerd en stonden zij niet achter (en dachten zij mee te spelen in) het slachtofferschap jegens jongere vrouwen. Ik vond het zo ongepast omdat ik dacht dat mensen eindelijk over hun situatie zouden gaan praten, en dat ze daarna weer het zwijgen zouden worden opgelegd. Wanneer je verkracht wordt, ben je slachtoffer. En ik denk dat het geen zwakte is, het is een feit. Erover praten maakt je sterker. Daarom wilde ik in deze film ook de dynamiek van twee generaties verkennen.

VERVALDATUM: Waarom was de samenwerking met de dovengemeenschap belangrijk voor dit verhaal?

BLOK: Ik hou van gebarentaal. Toen ik op de toneelschool zat, heb ik een aantal lessen gehad. Ik ben het nu helemaal vergeten, maar ik was werkelijk gefascineerd door Marlee Matlin Kinderen van een mindere God. Er was voor mij als schrijver nooit een reden om het in het script te zetten, maar ik vond het een hele mooie metafoor om niet gehoord te worden. En toen ik besloot dat ik wilde dat de jongere vrouw, de student, doof zou zijn, wist ik dat ik dat alleen kon doen als ik iemand vond die daadwerkelijk doof was.

Ik moest iemand vinden en audities organiseren. Maar vóór de audities ontmoette ik Henrianne (Jansen) en sprak met haar. Ik had het gevoel dat hij zich kon verhouden tot het onderwerp, maar hij wist niets van acteren. Dus we brachten tijd samen door, bouwden vertrouwen op en gingen van daaruit verder.

VERVALDATUM: Je maakte de ronde en won op het Savannah Film Festival, Palm Springs-filmfestival EN Tribeca-filmfestival. Waar denk je dat mensen op reageren? Dit is een ingewikkeld onderwerp, dus ik kan me alleen maar voorstellen aan welke gesprekken je na de vertoning hebt deelgenomen.

BLOK: We begonnen in Tribeca – en ik wist niet eens dat je iets kon winnen – en toen wonnen we, en voor mij was het geweldig. Daarna gingen we naar Palm Springs, waar Henrianne een speciale vermelding kreeg voor haar acteerwerk, met een mooie vermelding van de jury. Maar omdat dit festival overal was en we niet het budget hebben om veel te reizen, hebben veel mensen mij online gevonden. Een meisje vertelde me dat als een doof meisje de woorden kan vinden, ik de woorden ook echt moet vinden. Dit is dus echt een prachtige les uit de film. We hebben ook enkele vertoningen gedaan hier in Nederland, en de gesprekken zijn talrijk en intens, en dat is het bitterzoete aan de hele film. Het is geweldig dat het zoveel weerklank vindt bij mensen, maar tegelijkertijd is het verschrikkelijk dat zoveel mensen zich ermee kunnen identificeren.

VERVALDATUM: Moest actrice Sigrid ten Napel, die de zus en tolk speelt, gebarentaal leren of kende ze die al?

BLOK: Nee, dat wist hij niet. We vroegen om hulp van iemand uit de dovengemeenschap, omdat ik me echt in die gemeenschap heb verdiept om veel te begrijpen – het is veel complexer dan je denkt. Henrianne had iemand met wie ze samenwerkte die ook een dove gebarentaalleraar was; hij is doof. En dus spraken we met hem, en hij zette alle teksten van Sigrid in het script, en toen moest ze alles leren.

Het was ingewikkeld omdat Tamar van den Dop, die de oudere docent speelt, een mooie actrice is. En een van de redenen dat ze zo mooi is, is omdat ze alleen wil acteren als ze het echt voelt. Dus hij zou hier en daar een woord kunnen verdraaien en dan zou Sigird zeggen: “Nee, dat kun je niet doen, want ik heb alleen tekenen van die woorden.” Dan zei Tamar: ‘Ja, maar luister, je kunt mij niet zomaar in deze doos stoppen.’ Dus ik zei: “We komen er wel uit tijdens de bewerking.” (lacht). Sigrid heeft het geweldig gedaan,

VERVALDATUM: Wat was het meest uitdagende aspect bij het schrijven en regisseren van dit project?

BLOK: Het kostte me 17 minuten om te proberen alles te passen wat ik nodig had. Ik heb zojuist een serie van negen afleveringen geschreven en er heerst een familieethos dat al vijftig jaar bestaat. Ik dacht dat het gemakkelijker was dan dit korte schrijven. Serieus, ik bedoel, hij was een enigma. Je hebt zoveel mensen, jaren en gebeurtenissen meegemaakt. Uiteindelijk was het makkelijker omdat ik al die tijd had. Maar ik vond het leuk om dit kort te schrijven. Het was een uitdaging omdat ik zuinig moest zijn en alles moest strippen. Ik moest dus precies zijn over wat ik wilde zeggen, zien en horen. Ik werkte nogal wat aan dat script en ik had een producer die echt heel goed in alles was.

Een ander uitdagend punt was het karakter van de professor; hij heeft dertig jaar in stilte geleefd. Hij kan Eva (Jansen) niet helpen, want als ze zou toegeven wat haar is overkomen, zou ze een zenuwinzinking krijgen. Dus ik had moeite om erachter te komen hoe ik het kon laten zien zonder het daadwerkelijk te laten zien. Hoe kon ik ervoor zorgen dat het publiek dit hoorde? Ik wilde dat Eva de moed voelde om verder te gaan.

VERVALDATUM: Je noemde de raadsman en het geheim dat hij met zich meebrengt. Ze is niet bepaald bereid om Eva te helpen haar aanvaller aan te geven. Hoe wil je dat wij het lezen?

BLOK: Het helpt helemaal niet. Integendeel, het gaat volgens mij minder om het willen en meer om het niet kunnen. Ik denk dat ze overrompeld was door Eva’s bekentenis over deze aanval, omdat zij niet de persoon is naar wie je toegaat als je misdaden op de universiteit meldt. Hij is gewoon iemand die Eva helpt met haar studie. Daarom begint hij te zeggen: ‘Ik dacht dat je kwam studeren, maar je zei er niets over.’ En dus wil hij haar in de richting van de man duwen die verantwoordelijk is voor dit soort zaken, maar Eva wil daar niet heen. Wanneer Eva vervolgens blijft aandringen, raakt de lerares steeds meer verhard door haar eigen trauma. Maar ik wil het publiek ook niet dwingen te voelen wat ze zouden moeten voelen. Het gaat erom te analyseren wat het uiteindelijk allemaal betekent.

VERVALDATUM: De film gaat niet in op flashbacks of expliciete beelden. Het staat allemaal in Eva’s beschrijvingen van wat er aan de hand is. Over die keuze gesproken.

BLOK: Sommige mannelijke vrienden vroegen me waarom ik er geen flashbacks in had opgenomen. En ik wilde het gewoon niet. We hadden de beelden niet nodig om te begrijpen wat er met Eva gebeurde. Ik besloot ook dat ik alles in één kamer wilde hebben met realtime gesprekken. We slaan geen momenten in de tijd over, omdat ik wilde dat het publiek de hele tijd volledig aanwezig zou zijn en haar zou zien worstelen en twijfelen aan haar denken. Toen ik dit begon te schrijven, dwong ik mezelf om te kijken Onomkeerbaareen film over de verkrachting van Gaspar Noé. Het wordt achterstevoren verteld, je ziet een man die erg boos is omdat zijn vrouw is verkracht, en hij begint de dader te achtervolgen, en hij vertelt het verhaal achterstevoren aan de vrouw toen ze werd verkracht. Er was een expliciete scène van negen minuten en ik dacht altijd: “Nee, daar ga ik niet naar kijken. Het is agressieve porno en ik wil het niet zien.” Maar toen dwong ik mezelf ernaar te kijken toen ik er onderzoek naar begon, en ik zag die scène en dacht: “Oké, dat is echt goed”, want hoe vreselijk het ook is, het is effectief.

Ik realiseerde me dat als je het daar neerzet zoals hij deed, het werkt. Dit is de gruwel die je voelt als je seksueel wordt misbruikt, en het is zelfs erger dan wat je ziet. Ik ben vaak van gedachten veranderd over die film, maar ik had niet de behoefte om hem op te nemen.

VERVALDATUM: Waar hoop je dat het publiek op let bij het bekijken van deze korte film?

BLOK: Voor de slachtoffers of overlevenden zou ik zeggen: ik hoop echt dat ze beseffen dat het niet hun schuld is. Wat hun reactie ook is, het schuldgevoel, de schaamte, het mag niet van hen zijn. Ze zijn eigendom van de dader. Stilte kan je in eerste instantie een veilig gevoel geven, maar uiteindelijk berooft het je van je stem, en je stem is een fundamenteel mensenrecht om deel te nemen. Aan de mensen die door zichzelf of anderen het zwijgen worden opgelegd: zoek alstublieft uw mensen. Praat alsjeblieft met ze en laat ze je helpen er weer uit te komen. Voor de rest van de wereld zou ik zeggen dat omstanders een werkelijk beslissende rol spelen, omdat er zoveel medeplichtigheid is. Ik denk dat jij een verschil kunt maken.

(Dit interview is aangepast voor lengte en duidelijkheid)