Ik mocht eindelijk kijken Casablanca dit jaar. Ik schaam me er een beetje voor dat het zo lang heeft geduurd. Ik denk dat de vertraging kwam doordat ik al dacht dat ik het gezien had, omdat ik er zo vaak fragmenten van zag. Het maakt deel uit van de popcultuur-ether. Ik kende alle beroemde regels uit de film omdat ze onderdeel werden van ons lexicon: “Daar ben je, jongen.” “We zullen altijd Parijs hebben.” “Ik denk dat dit het begin is van een mooie vriendschap.”
Toen ik het voor het eerst volledig zag, waren veel van de beats me heel bekend. Maar sommige dingen voelden me absoluut nieuw aan, waaronder de thema’s die in mijn hoofd opkwamen. Ik wist dat de film over een liefdesverhaal ging, maar het bleek dat het niet alleen over de liefde zelf ging, maar over iets diepers: hoe liefde een man uit zijn cynisme kan tillen en hem naar hogere deugden kan leiden.
Rick Blaine: De cynische pestkop
De film speelt zich af in 1941. De wereld begint af te brokkelen. Vluchtelingen uit heel Europa zijn massaal naar Casablanca gekomen, een stad in Frans-Marokko onder de jurisdictie van de Vichy-regering, het met de nazi’s samenwerkende regime in het onbezette Frankrijk. Ze hopen allemaal een visum te krijgen om naar Lissabon te gaan.
De stad wordt een wachtkamer voor mensen die proberen te ontsnappen aan de chaos van de oorlog. Je voelt daar de existentiële angst. Mensen kunnen niet naar huis terugkeren en weten niet hoe lang ze in het ongewisse zullen blijven. Onzekerheid leidt tot angst.
Terwijl Casablanca voor iedereen een tijdelijke stop is, is het voor Rick Blaine een thuis.
Rick (gespeeld door Humphrey Bogart) is een Amerikaan die een beroemde nachtclub en casino runt genaamd Rick’s Café Américain. Het is de plek waar iedereen naartoe gaat: Vichy-functionarissen, nazi-officieren, vluchtelingen, verzetsstrijders en dieven. Iedereen gaat daarheen omdat Rick een ruimte heeft gecreëerd waar van alles kan gebeuren. Hij heeft een harde neutraliteitspositie ingenomen over alles wat er gebeurt. Zolang je een betalende klant bent en je gedraagt, ben je welkom in zijn bar.
Maar om deze neutraliteit te behouden moet Rick alles en iedereen op afstand houden. Hij drinkt nooit met klanten. Hij toont nooit emotie. En, zoals hij zelf zegt, hij stelt zijn nek absoluut nooit aan iemand bloot.
Rick Blaine belichaamt wat sommige moderne filmanalisten noemen het het archetype van de “cynische blowhard”.. Het wordt gekenmerkt door een doelbewuste terugtrekking uit morele participatie. De cynische opschepper overtuigt zichzelf, en de mensen om hem heen, ervan dat hij uitsluitend wordt gemotiveerd door winstbejag en zelfbehoud.
Rick presenteert zichzelf als zakenman en meer niet. Houdt gesprekken kort en transactioneel. Als mensen met problemen naar hem toe komen, luistert hij net genoeg om duidelijk te maken dat hij ze niet zal helpen.
Zorgen is volgens hem idioot om te doen.
Maar het interessante aan Rick is dat hij niet altijd zo was.
In een vorig leven was hij inderdaad een seriële idealist.
In 1935 nam hij wapens mee naar Ethiopië (een verloren zaak). In 1936 vocht hij voor de loyalisten in de Spaanse Burgeroorlog (nog een verloren zaak).
Dus hoe werd de gewapende idealist Rick Blaine de cynische pestkop Rick Blaine?
Op dezelfde manier waarop alle idealisten afgemat en cynisch worden: hij werd gekwetst.
Wat cynisme eigenlijk is
Cynici praten vaak graag over hun onthechting en onverschilligheid alsof het een verstandig standpunt tegenover de wereld is.
Maar de psychologie beschouwt cynisme niet als wijsheid of intelligentie. In de klinische psychologie wordt cynisme soms omschreven als een houding die een ‘beschermende schil van scepticisme’ biedt die een individu beschermt tegen overweldigende emoties, met name schuldgevoelens, schaamte en liefdesverdriet. Cynisme is de manier waarop de psyche ervoor zorgt dat zij nooit meer door teleurstellingen wordt overrompeld. Komiek George Carlin vatte het goed samen toen hij zei: “In elke cynische persoon schuilt een teleurgestelde idealist.”
Rick’s cynisme komt voort uit het feit dat hij een zeer teleurgestelde idealist is.
Voordat hij in Casablanca belandde, woonde Rick in Parijs. Het was 1940, kort voor de nazi-invasie. Te midden van de spanning van een naderende nazi-overname begon Rick een romance met een mooie en charmante vrouw genaamd Ilsa (gespeeld door Ingrid Bergman). Rick had gepland dat ze samen met de trein Parijs zouden verlaten terwijl de Duitsers oprukten. Maar op de dag van vertrek kwam Ilsa niet opdagen. Rick wachtte op hem op het perron in de regen totdat zijn vriend hem een brief van Ilsa bracht waarin stond dat ze hem nooit meer zou kunnen zien, maar hij gaf geen verklaring voor deze hartverscheurende geest.
Het verwoestte Rick en veranderde hem in de cynische pestkop. Omdat hij verrast was, wilde hij ervoor zorgen dat dit nooit meer zou gebeuren.
Veel mannen kunnen zich identificeren met Rick.
Een man maakt een slechte relatiebreuk of echtscheiding door en komt daaruit met een nieuwe filosofie: verwacht niet veel, investeer niet te diep, en vertrouw zeker niemand te veel. Realistisch noemt hij het.
Een man geeft een bedrijf tien jaar en wordt vervolgens zonder pardon ontslagen na een herstructureringsoverleg. Vanaf dat moment heeft elke belofte een asterisk en iedereen die nog over ‘missie’ praat, komt hem naïef voor.
Een jongen ziet een kerk of maatschappelijke organisatie imploderen en besluit dat deelname aan bendes stom is. Hij komt echter uit verplichting opdagen. Maar het doet het absolute minimum door doorlopend commentaar te bieden op alle voor de hand liggende problemen die zich voordoen en hoe alles voorbestemd is uiteen te vallen.
Wanneer mannen cynisch worden, komt dat meestal omdat ze teleurgesteld zijn in iets of iemand. En omdat gekwetst handelen zwak voelt, nemen veel kinderen een cynische houding aan. Het geeft je een wijs en bovenal gevoel.
Maar zoals Tom Wolfe zei Het vreugdevuur van de ijdelheden“cynisme (is) een laffe vorm van superioriteit.”
Cynisme zorgt ervoor dat je je slim en stoer voelt – zonder ooit een skin in het spel te hoeven stoppen. Jij wordt de man die klaar staat met de ironische opmerking over hoe iets nooit zal werken. Je hoeft niet hard je best te doen, het risico te lopen een fout te maken, of er raar uit te zien, om er rekening mee te houden. Als je een cynische houding aanneemt, zit je daar maar, met je armen over elkaar, lichtjes geamuseerd, wachtend tot alles bevestigt wat je al ‘wist’.
Natuurlijk kan cynisme je behoeden voor een nieuwe teleurstelling, maar dat gebeurt door je aan de zijlijn te houden en toe te kijken hoe andere mensen de risico’s nemen die het leven echt betekenis geven. De laagste dieptepunten blijven je bespaard, maar ook de hoogste hoogtepunten beleef je niet.
Je moet dit onthouden: liefde is de remedie tegen cynisme
ALS Casablanca vordert, zie je langzaamaan dat Rick zijn schild van cynisme begint te verliezen.
En liefde is de katalysator voor zijn transformatie.
Ilsa verschijnt aan de bar met haar man, de charmante verzetsstrijder Victor Laszlo. Zij en Laszlo proberen Casablanca te ontvluchten voordat het wordt heroverd door de nazi’s.
In eerste instantie scheurt Ilsa’s uiterlijk de korst van Rick’s wond, en hij wordt nog cynischer en vermoeider. Maar als Ilsa uitlegt waarom ze Rick lastigviel in Parijs, wordt Rick zachter. Hij vergeeft haar. En zijn liefde voor haar begint weer te stromen.
Hij bedenkt een plan om zowel Ilsa als Laszlo in veiligheid te brengen. En daarmee overwint hij zijn cynisme.
Rick heeft twee transitbrieven waarmee hij Casablanca kan verlaten. De cynische pestkop Rick had ze kunnen gebruiken om hem en Ilsa uit Dodge te halen en hun romance voort te zetten.
Maar dat is niet wat hij doet.
In plaats daarvan doet Rick het nobele. Het goede ding. Stuur Ilsa weg met Laszlo. Hij weet dat ze er spijt van zou hebben haar man in de steek te laten, hij weet dat Laszlo vecht voor een nobele zaak, en hij weet dat Laszlo Ilsa nodig heeft om zijn werk voort te zetten.
Rick geeft op wat hij het liefste wil, omdat dat het juiste is om te doen.
Rick’s liefde voor Ilsa begint als een romantisch verlangen, maar daar blijft het niet bij. Het breidt zich uit naar het verlangen om zichzelf op te offeren voor haar man, voor de strijd tegen de nazi’s, voor mensen die ze nooit zal ontmoeten. Plato betoogde dat liefde een ladder beklimt: romantische liefde kan het verlangen naar steeds hogere vormen van het goede inspireren. Dit is waar liefde het beste in is; het trekt de mens uit zijn persoonlijke verlangens en naar iets dat groter is dan hijzelf.
Wat mannen van Rick Blaine kunnen leren over het overwinnen van cynisme
Rick’s weg uit het cynisme is er een waar veel mannen van kunnen leren.
Hier zijn enkele suggesties:
1. Cynisme heeft meestal een achtergrondverhaal. De meeste mannen worden niet cynisch omdat ‘de wereld stom is’. Ze worden cynisch omdat ze ergens door verblind zijn. Het is de moeite waard om te vragen: Wanneer begon ik cynisch te worden? Wat heeft het veroorzaakt?
Het benoemen van de bron van je cynisme is de eerste stap om het te overwinnen.
2. De remedie tegen cynisme is liefde. Rick komt niet uit zijn schulp door er zelf over te praten. Hij doet dit door zijn hart te openen voor liefde. Zodra hij zijn hart laat groeien in zijn liefde voor Ilsa, krijgt hij het vermogen om vrijheid, gerechtigheid en eer lief te hebben.
3. Emotioneel investeren is riskant, maar lonend. Onthechting voorkomt teleurstelling. Het vermijdt ook betekenis. Rick is levendiger in de laatste tien minuten van de film dan in het eerste uur, en dat komt omdat hij zichzelf eindelijk toestaat liefde te voelen en te uiten. Zorgen voor mensen betekent dat je soms teleurgesteld zult zijn. Dit zijn de kosten van liefde. Maar er zijn hogere kosten verbonden aan het nooit zorgen maken over iets.
Conclusie
Rick Blaine begint Casablanca als een man die gelooft dat onthechting hetzelfde is als kracht. Hij is kalm, beheerst, attent. . . en leven in de oppervlakkige troost van lafaards.
Uiteindelijk riskeerde hij zijn leven, verloor de vrouw van wie hij hield en koos ervoor zich niet om de veiligheid te bekommeren.
Leer dat cynisme je weliswaar beschermt, maar je ook aan de zijlijn houdt. Rick besluit dat hij niet langer irrelevant wil zijn. Hij wil dat zijn keuzes van belang zijn voor de grote, belangrijke, nobele dingen in het leven. Hij overwint zijn cynisme door te wedden op liefde.
Als je in een cynische schulp blijft leven, zul je er spijt van krijgen. Misschien niet vandaag, misschien niet morgen, maar binnenkort en voor de rest van je leven.
