Een titelkaart opent de opwindende nieuwe film van Kleber Mendonça Filho De geheim agentbrutaal de toon zetten: het is Brazilië in 1977, ‘een tijd van kattenkwaad’.
Het is een vreemde manier om een film te beschrijven die zich afspeelt op het hoogtepunt van de militaire dictatuur van het land, maar het komt overeen met Filho’s ruige, heetbloedige politieke thriller, een film die het verschil opsplitst tussen neo-noir, lome karakterdrama en, af en toe, magisch realist komedie. Verankerd door een prachtig Wagner Mourahet aanbieden van een van de meest ingewikkelde en complexe hoofdoptredens van het jaar, De geheim agent het besluipt je, niet vanwege schokkende wendingen, maar simpelweg door de manier waarop het weigert slechts één ding te zijn.
Na die merkwaardige titelkaart, De geheim agent begint met Marcelo (Moura) die een eenzaam benzinestation aan de rand van Recife binnengaat. Een stationwachter zorgt haastig voor hem en zegt hem verontschuldigend dat hij het lijk dat momenteel op een steenworp afstand van hen in de zon ligt te roosteren, moet negeren. Het is half bedekt met vuile stukjes karton, een trieste poging om dit anonieme lijk waardigheid te geven. De man werd neergeschoten toen hij de boel probeerde te beroven, zegt de bediende van het tankstation genadig. Hij had de politie een paar dagen geleden al gebeld, maar er was niemand gekomen. Maar al snel twee politieagenten Doen trek jezelf omhoog, maar niet om het lichaam op te tillen; ze vragen om Marcelo’s documenten en auto te zien, tot de rand gevuld met zijn bezittingen, op zoek naar iets, Nietsonwettig. Ze vinden niets en laten Marcelo vertrekken, maar niet voordat iemand zijn hand uitsteekt voor steekpenningen.
Het is een donkere scène die zich meer thuis voelt bij de exploitatiefilm die Mendonça’s laatste film was, uit 2019 Bacurau. Maar dat is slechts een deel van deze vormveranderende film, die vrolijk tussen genres en tonen springt en zichzelf transformeert De geheim agent in iets dat lijkt op een sprookje.
De geheim agent tot op zekere hoogte is het simpel: Marcelo is een voormalige universiteitsprofessor wiens echte naam Armando is, die gedwongen is te vluchten nadat hij Ghirotti, een corrupte federale functionaris uit São Paulo, tegenwerkte. Armando vlucht naar Recife om zich te herenigen met zijn zoon en wordt onder de vleugels genomen van de bejaarde Dona Sebastiana (een uitbundige Tânia Maria), onofficiële beschermer van politieke vluchtelingen zoals hij. Armando krijgt een appartement, een envelop vol contant geld en een contactpersoon die hem kan helpen valse identiteitsbewijzen voor hem en zijn zoon Fernando (Enzo Nunes) te maken. Al snel begint Armando een leven voor zichzelf op te bouwen, vindt werk in het sociale registratiearchief van de stad en vormt vriendschappen met zijn medevluchtelingen (en zelfs een romance met een van hen).
De geheim agentdie een groot deel van de twee uur en 45 minuten durende looptijd loom voortploft, zorgt ervoor dat die tijd meetelt voor de vele rijke, warme personages die de film bevolken. Er is Armands schoonvader (Carlos Francisco), die in de plaatselijke bioscoop werkt en zijn liefde voor cinema doorgeeft aan zijn neef. Er is genrelegende Udo Kier, in zijn nieuwste filmrol, als Hans, een joodse overlevende van de Holocaust en kleermaker die vaak wordt lastiggevallen door Armando’s superieuren. En dan zijn er de andere vluchtelingen, allemaal zo uitgewerkt en rijkelijk gerealiseerd dat het lijkt alsof ze regelrecht uit een Pedro Almodovar-melodrama zijn gestapt.
Bevolkt door vele rijkelijk gerealiseerde karakters, De geheim agent het zorgt ervoor dat je er zo lang mogelijk wilt blijven wonen.
NEON
Maar net wanneer de film zich in een prettig, geruststellend ritme lijkt te nestelen, De geheim agent verhoogt de inzet – en verandert de toon drastisch – met de introductie van twee huurmoordenaars die door Ghirotti zijn ingehuurd om Armando te vermoorden. Het is op dit punt dat De geheim agent het transformeert en transmuteert op opwindende manieren. Er liep altijd een onderstroom van gewelddadige terreur door de film, met de ontdekking door twee universiteitsonderzoekers van een menselijk been gevonden in een gevangen tijgerhaai. Maar dit subplot leek plaats te maken voor een duister komisch subplot, wanneer de twee idiote zonen van een corrupte politiechef eropuit worden gestuurd om van het been af te komen, en dat slecht te doen. Maar wanneer de huurmoordenaars in de stad aankomen – en dezelfde corrupte politieagenten ontmoeten – De geheim agent’s rijke scala aan personages begint op soms grappige, vaak tragische manieren met elkaar in botsing te komen.
Maar zelfs terwijl de film zijn duistere climax nadert, vindt Mendonça een manier om een beetje beknoptheid of zelfs surrealisme in te voegen; in één intermezzo krijgt het menselijke been sensatie en begint een reeks gewelddadige aanvallen op homomannen die ’s nachts in een openbaar park rondhangen, waarover de kranten ademloos berichten, in een beetje politieke doofpot-mythe. Dit is het soort film dat Mendonça maakt: één waarin het bloedvergieten en het bizarre naast elkaar bestaan. Hoewel de film plotseling een nieuw perspectief aanneemt, dat van een moderne student die opnames opduikt van Armando die zijn zaak bespreekt met een verzetsbemiddelaar die bekend staat als Elza (Maria Fernanda Candido). De geheimagent het verliest nooit dat gevoel van magisch realisme; misschien passend gezien de Latijns-Amerikaanse roots van het genre.
Met het prachtige, licht verzadigde palet van de film – dat een natuurlijke warmte krijgt door de anamorfe lenzen van Panavision waarmee Mendonça en cameraman Evgenia Alexandrova hebben gefotografeerd – De geheim agent het lijkt alsof het rechtstreeks uit de jaren 70 is getransporteerd. Elk frame knettert van warmte en energie, net zoals elk van de personages van het scherm stapt. En hoewel het alle wendingen van veel serieuzere genres bevat dan noir of politieke thriller, De geheim agent tart de attributen van het genre en biedt iets diepgaands, wonderbaarlijk humanistisch.
