Niemand in Hollywood maakt nog ouderwetse religieuze heldendichten, dat wil zeggen niemand behalve James Cameron. Gigantisch qua omvang en thematische reikwijdte, Avatar: Vuur en As is een vervolg en conclusie in gelijke delen, waarmee een van de grote moderne filmtrilogieën wordt voltooid, terwijl de deur op een kier blijft staan voor toekomstige verhalen. Mochten delen 4 en 5 werkelijkheid worden. We gaan verder waar de laatste film was, De waterweglinks bouwt Camerons uitbundige coda voort op alles wat beide voorgaande afleveringen te bieden hadden. Het resultaat is groter, langer, omvangrijker, sentimenteler en problematischer met een hoofdletter “P”. Maar op de grootste momenten heeft het meer emotionele impact dan alles wat Cameron ooit eerder heeft gedaan.
De waterweg heeft de update misschien ingehaald met een tijdsprong van 16 jaar, maar Vuur en as ontvouwt zich in de emotionele nasleep ervan en begint met een spirituele gemeenschap tussen tienerheld Lo’ak (Britain Dalton) en zijn overleden oudere broer Neteyam (Jamie Flatters) in de voorouderlijke droomwereld waarmee de Na’vi via hun paardenstaarten verbinding maken. “Hoe ben ik gestorven?” ‘ vraagt Neteyam, terwijl hij de kijkers inhaalt terwijl hij de climax van de uiteindelijke film op de voorgrond plaatst. Voor degenen die een opfrisser nodig hebben: dit zijn de ondeugende tienerkinderen van de inheemse Na’vi-prinses Neytiri (Zoe Saldaña) en de voormalige Amerikaanse marinier Jake Sully (Sam Worthington), een mens die nu permanent in zijn ‘avatar’-lichaam leeft. Ze hebben ook een ondeugende jonge biologische dochter, Tuk (Trinity Bliss); een humeurige geadopteerde tienerdochter, Kiri (Sigourney Weaver), onberispelijk verwekt in de gedaante van een menselijke wetenschapper; en een tiener-pseudozoon Spider (Jack Champion), een sluw mens die de lucht van Pandora niet kan inademen en achter een reeks gammele ademhalingsmaskers leeft.
Avatar: Vuur en As kan veel van de beats van herhalen Waterstraatmaar het doet dit op een nog spectaculairdere manier.
Studies uit de 20e eeuw
Spider is ook de zoon van de terugkerende slechterik Miles Quaritch (Stephen Lang), een menselijke kolonel die is herrezen in Na’vi-vorm. Boos en gedreven door een corrupte ideologie, blijft hij de familie Sully achtervolgen wanneer ze Spider in veiligheid proberen te brengen na meerdere verstikkende schermutselingen. Er ontstaat echter al snel chaos. De nomadische Wind Trader-stam die de Sullys leidt, wordt aangevallen door een cultus van vuuraanbiddende bandieten, de Mangkwan-clan, of Ash People, die de Na’vi-godin Eywa afwijzen en in plaats daarvan het nihilisme omarmen. Loyaliteit wordt op de proef gesteld en er ontstaat zelfs een mysterieuze band tussen Quaritch en de Mangkwan-matriarch Varang (Oona Chaplin), een angstaanjagende, met vlammen zwaaiende slechterik die de heilige gemeenschap van de Na’vi verbastert door haar paardenstaart te gebruiken om iedereen met wie ze een band heeft, te verdoven en te ontwapenen.
Drie en een kwartier lang sleept de film deze personages heen en weer tussen locaties, hinderlagen en intieme dilemma’s, elk op weg naar enorme staaltjes filmisch spektakel. Cameron verliest echter nooit de kern van het verhaal uit het oog: een rouwende familie, die elk op hun eigen manier met het verlies omgaan. Neytiri houdt vast aan haar geloof, volgens de Na’vi-manier, maar haar haat voor de menselijke kolonisten maakt haar verbitterd, vooral jegens Spider. Jake verliest zichzelf in zijn werk – hij is tenslotte een mens – bij het bergen van munitie uit een gezonken menselijk oorlogsschip. Hij wil voorbereid zijn op toekomstige gevechten, maar andere Na’vi, zoals de leiders van de Waterstam Tonowari (Cliff Curtis) en Ronal (Kate Winslet), zien vuurwapens als instrumenten die de ziel bederven. En op verschillende momenten worden de gebroeders Sully geconfronteerd met de realiteit dat ze nog meer dierbaren verliezen door ballingschap, terwijl ze nog steeds aan het wankelen zijn door het overlijden van hun broer.
Avatar: Vuur en As ziet de familie Sully omgaan met het verdriet en de schuldgevoelens van Neteyams dood.
Studies uit de 20e eeuw
De ondergang van Neteyam in de laatste film werpt een lange schaduw over ons Vuur en as. Niet alleen zorgen het stoïcisme en het bijgeloof van Jake en Neytiri voor voelbare wrijving, maar de aanwezigheid van de overleden tiener is in elke scène voelbaar. Verschillende actiescènes worden geleid door de sombere Lo’ak – aan wie Cameron het stokje doorgeeft als Jake’s verteller – die aan Jake, en aan zichzelf, probeert te bewijzen dat hij niet verantwoordelijk was voor het lot van zijn broer. De onberispelijke orkestpartituur van Simon Franglen houdt Neteyam ook levend door middel van muziek: De klaagzang Neytiri zingt voor hem, in deze film en in de laatste wordt het herschikt in talloze composities, van momenten van triomf tot nederlaag en pijn. Weinig recente Hollywood-kaskrakers hebben hun personages zo consequent ondergedompeld in zowel emotionele als fysieke angst; de wonden van het lichaam duren net zo lang als de wonden van de ziel.
De film is het meest overtuigend wanneer hij deze groeiende scheuren in de gezinseenheid onderzoekt; Verlies en woede vinden hun weg in elk dilemma en elke belangrijke beslissing. Andere keren beweegt het te snel om de subplots te laten ademen. Jake vertelt over de moeilijke verleiding om zijn ceremoniële rol als ‘Toruk Makto’ – de berijder van een gigantisch beest – opnieuw op zich te nemen vanwege de bloeddorst die het hem opwekt, maar deze dialoog wordt zelden gedramatiseerd. Kiri’s mysterieuze connectie met de planeet levert een fascinerend verhaal op over het transhumanisme dat enerzijds aanvoelt als een natuurlijk verlengstuk van Camerons ecologische overpeinzingen, die vragen oproepen over wie het werkelijk verdient om hun fysieke vorm te overstijgen. Maar aan de andere kant worden de antwoorden op een simplistische manier gepresenteerd en wordt het concept behandeld als een MacGuffin. Op dezelfde manier wordt er niet genoeg tijd doorgebracht met de Ash-mensen die op de vulkaan wonen, zelfs niet als Quaritch hen van vuurwapens voorziet. Ze vormen helaas ook een lastig onderdeel van de toch al twijfelachtige raciale optiek van de serie, tussen hun tribale gehuil, ceremoniële botten door hun neus en hun Na’vi-paardenstaarten: ze zijn een mengelmoes van Afrikaanse, Polynesische en Indiaanse stereotypen die de weerlegging van de geschiedenis van het blanke supremacistische kolonialisme verder in conflict met zichzelf brengen.
Varang van Oona Chaplin is al eeuwenlang een sci-fi-schurk.
Studies uit de 20e eeuw
Het moet echter gezegd worden: Chaplins aanwezigheid in de rol van Varang is een bliksemflits in een fles. Transformeer voorzichtigheid en nieuwsgierigheid in woedende ambitie met slechts één blik. Ook al hebben zij en Neytiri nauwelijks interactie, ze passen perfect bij de thema’s: Varang is een weerspiegeling van wat Neytiri zou kunnen worden als ze haar verdriet niet kon verzoenen. Waar Neytiri een kat is, is Varang kronkelig en verheugt hij zich over zowel Quaritch’s mannelijke aanwezigheid als de kracht van de machinegeweren en vlammenwerpers die hij in zijn handen heeft, wat precies de pacifistische overtuigingen van de andere Na’vi demonstreert. In Vuur en aswapens zijn een middel om toegang te krijgen tot iemands donkerste impulsen.
Als het er ooit op zou lijken dat Cameron geen ideeën meer zou hebben, wees gerust: Avatar: Vuur en As het staat vol met adembenemende beelden. Majestueuze reuzenrassen leiden de enorme luchtschepen van de Wind Traders, onder leiding van de levendige Peylak van David Thewlis. We zien hoe de huid van Na’vi eruit ziet als deze door de zon wordt verbrand, en ervaren zelfs de hallucinogene effecten van Pandora’s ayahuasca. Als er iets was dat je boeide in een eerdere Avatar, dan zal Cameron daar waarschijnlijk conceptueel op ingaan. De meedogenloze walvisschepen zijn groter en imposanter. Zeedieren hebben een nog intrigerender en ingewikkelder moraal (leidend tot het proces tegen Tulkun!), En mensen zijn over het algemeen nog zuigender. De opwindende finale combineert ook de crescendo’s van beide voorgaande films, dankzij een glinsterende magnetische aurora die de personages niet alleen uit de zee de lucht in tilt, maar hen ook hun munitie ontneemt, waardoor ze gedwongen worden te vechten zonder de moderne wapens waaraan ze zich zo wanhopig vastklampen. Het is niet alleen een climax van de karakterbogen, maar ook van de centrale thema’s, en concurreert met de chaos van de Tulkun-climax van de laatste film en nog veel meer. Het is moeilijk om niet meegesleept te worden in het melodrama.
Camerons esthetiek ligt altijd ergens tussen een militaire idioot en een hippie-bloemenkind in, maar Vuur en as is misschien wel de grootste botsing tussen deze impulsen. De wereld van Avatars het voelt zo echt aan – en combineert de live-action en performance-vastgelegde karakters zo naadloos – dat het loutere bestaan ervan wonderbaarlijk aanvoelt, zelfs 16 jaar na het begin van de franchise. De zwevende landschappen zijn net zo echt als de textuur van een cerulean huid, waarvan de prachtige onvolkomenheden en subtiele uitdrukkingen worden onthuld in meedogenloze close-ups. Maar als Vuur en as heeft één fundamentele visuele fout: Cameron, nadat hij ons heeft gewend aan de extreem vloeiende 3D van de film met een hogere framesnelheid (48 fps, gebruikt om momentum op te bouwen), af en toe terugkeert naar de meer traditionele 24 fps voor vluchtig drama. De overgang zorgt ervoor dat deze meer intieme scènes scherp aanvoelen. Aan de andere kant is het probleem hier in wezen dat Cameron ons zo ver in de toekomst van het vertellen van verhalen heeft geworpen dat alles wat op zijn heden lijkt, verontrustend aanvoelt. Misschien is het niet de bedoeling dat we teruggaan naar hoe het vroeger was.
Avatar: Vuur en As het staat boordevol revolutionaire beelden.
Studies uit de 20e eeuw
Deze spanning tussen oude en nieuwe manieren van kijken wordt op dezelfde manier belichaamd door Jake en Quaritch. In alle drie de films bestaan beide mannen in vormen en culturen buiten hun eigen cultuur. Een van hen heeft gewerkt aan het accepteren van deze nieuwe identiteit en de gemeenschap die deze hem biedt. De ander wijst hem af. Maar te midden van de grootspraak van Vuur en asOp de rustige momenten spoort Jake de kwaadaardige Quaritch aan om volledig gebruik te maken van zijn nieuwe lichaam en zijn ogen te openen voor een nieuwe wereld.
Het lijkt niet anders dan Cameron, de milieuactivist, die ons aanspoort de melancholische pracht van Pandora, zijn wonderbaarlijke bioluminescentie en zijn tastbare verbindingen tussen alle mensen en levende wezens te omarmen, alsof zo’n paradijs op aarde mogelijk zou zijn, als we maar onze ogen zouden openen. Er zullen waarschijnlijk nog anderen zijn Avatars films in de toekomst, maar als ze hier eindigen, kan er geen passender afscheidsverzoek zijn.
