Het ontwerp van Schüler en Schüler-Witte voor het ICC in Berlijn kwam voort uit een uniek politiek klimaat waarin dingen groter moesten zijn om beter te kunnen zijn. Experts op het gebied van toerisme voorspelden eind jaren zestig een gestage toename van het aantal internationale conferenties dat zou plaatsvinden, en dus zou een gigantisch centrum, gebouwd om op deze momenten in te spelen, precies het ding kunnen zijn om de wereld en haar portemonnee naar West-Duitsland te lokken. Met een capaciteit van slechts 1.200 personen werd de Kongresshalle in het Tiergarten-park nu als te klein beschouwd om aan de vraag te voldoen (het gebouw werd later opnieuw ontworpen als Huis van de culturen van de werelddoor sommigen gedefinieerd als “de zwangere oester”). Daarom kondigde het AMK (Ausstellungs-, Messe-, Kongress-GmbH) in 1966 een prijsvraag uit voor het ontwerp van een polyvalente zaal met een maximale capaciteit van ongeveer 4.000 personen. Het winnende ontwerp kwam uiteindelijk van Schüler en Schüler-Witte, een destijds onbekend echtpaar, maar het stadsbestuur blokkeerde het project al snel voordat het kon beginnen, met het argument dat het geen adequaat tegengif zou zijn voor de uitdagingen van de toekomst. Het zou gewoon niet groot genoeg zijn.
En terwijl deze stedenbouwkundige oefening zich ten westen van de Muur afspeelde, vond de Oost-Duitse architect Heinz Graffunder en de Bouwacademie van de Duitse Democratische Republiek ze legden de laatste hand aan de plannen voor het nieuwe parlementsgebouw, het Palast der Republik. Het meest ambitieuze gebouw in de ontluikende geschiedenis van de DDR (Oost-Duitsland) zou in 1973 worden geopend en werd ingehuldigd in 1976, slechts drie jaar eerder ICC Berlijnvoltooiing. De plannen, opgevat als een lichtend baken van zelfbenoemd belang en macht, maakten gebruik van het vermogen van de architectuur om gewaagde sociale gevoelens, zoals bescherming, eenheid en kracht, over te brengen – een taal die beide delen van Duitsland vloeiend spraken. En de opkomst van deze plannen zorgde ongetwijfeld voor een architecturale haast om hun dominantie te verkondigen.
Opnieuw kregen architecten Schüler en Schüler-Witte de opdracht een conferentiecentrum te bouwen, maar deze keer ontwierpen ze een beest dat te brutaal was om tegen te houden: 313 meter lang, 89 meter breed en 40 meter hoog.
De sensatie van het navigeren door het gebouw roept gelijktijdige sensaties van doorvoer en transcendentie op met zijn spelonkachtige hallen en uitgestrekte tussenverdiepingen, en oscilleert tussen het lopen over de dekken van een schip en het bewegen tussen de perrons van een treinstation.
van links: vloer-, plafond-, raam- en muurdetails komen samen bovenaan een trap; de nabijgelegen Funkturm Berlin (Berlijnse Radiotoren) deelt de skyline met het ICC Berlin
Binnen in het Internationales Congress Centrum, in Berlijn, lichtsculptuur “The Brain” van Frank Oehring, 1979
Tegenwoordig is het ICC in Berlijn bevroren in de tijd tussen het verleden en de toekomst, maar gelukkig is de toekomst gegarandeerd. Hiermee hoopt Henke dat de stad een geval van wat hij ‘zombie-urbanisme’ noemt, kan vermijden. De formele uitnodiging om plannen voor te stellen voor het langverwachte tweede leven van het gebouw gaat gepaard met de strikte bepaling dat het een plek voor het publiek moet zijn – een verzamelruimte die het leven van zowel de lokale bevolking als bezoekers verrijkt. Het oorspronkelijke gebouwontwerp van Schüler en Schüler-Witte stelt veel vragen over hoe we ons de toekomst voorstellen, vragen die, zoals Henke stelt, “zelfs in de jaren zeventig zeer hedendaags waren.” “Het gaat niet alleen om beton en aluminium”, voegt hij eraan toe. “Er is een immaterieel voordeel. Tientallen jaren van mensenlevens zijn eraan verbonden.”
Verwijzend naar het beruchte bureaucratische besluitvormingsproces van de stad concludeert hij: “Gelukkig was Berlijn te traag om de fout te maken dit gebouw te slopen. Het bestaat nog steeds. We hebben nog steeds het volledige potentieel ervan.”
Fotografie door Bastian Achard. Afkomstig uit 10+ nummer 8 – TOEKOMST, JUBILEUM, VIERING – nu beschikbaar. Bestel uw exemplaar Hier.
Interne trappen en verhoogde loopbruggen, verbindingsniveaus en entreehallen;
