Van Emma Stone in Bugonia tot Nicole Kidman in Babygirl, de hoogvliegende girlboss heeft het grote scherm veroverd. Maar is deze stijl wel zo vooruitstrevend als… lijkt het?
Luister goed, misschien hoor je haar aankomen. Er is het kenmerkende scherpe geklik van hakken op laminaatvloeren. De weelderige zwiep van een zijden rok. Je ziet woorden als ‘bandbreedte’ en ‘synergie’ door de gang zweven. Dit is de favoriete nieuwe antiheldin van de bioscoop: de meidenbaas.
Woeste, ongerepte vrouwelijke workaholics duiken momenteel overal op schermen op. In Yorgos Lanthimos BugoniaEmma Stone speelt deze maand in de bioscopen Michelle Fuller, de hoogvliegende CEO van een farmaceutisch bedrijf wiens strakke, zakelijke uiterlijk en vocabulaire gevuld met HR-jargon haar zo onmenselijk doen lijken, dat twee ontvoerders ervan overtuigd raken dat ze een letterlijk buitenaards wezen is. In de zomer hadden we Materialists van Celine Song, Dakota Johnson trekt haar rustige luxe kantoorkleding aan als Lucy Mason, een koppelaarster en geharde carrièrevrouw voor wie romantische relaties een zakelijke deal zijn en niets meer. En vorig jaar die van Halina Reijn Babymeisje zag Nicole Kidman in zijde en kasjmier glijden als Romy, een krachtige CEO van een robotprocesautomatiseringsbedrijf dat op zoek is naar iets, nou ja, iets minder robotachtig in haar seksleven. Denk hierbij aan de louche welzijns-CEO van Kate Hudson in de Shell van dit jaar, de op macht jagende nepo-baby van Emma Stone De vloek (2024) en Rosamund Snoek’s oplichter voor verpleeghuizen in I Care a Lot (2021), en de groeiende gelederen van meidenbaasoplichters beginnen op een leger te lijken.
Elk verhaal begint met de meidenbaas in haar beste jaren, de serene koningin van haar moderne zakenimperium. In Babygirl wordt het karakter van Kidman getoond terwijl hij heen en weer schiet tussen bestuursvergaderingen en Botox-afspraken, terwijl de CEO van Emma Stone in Bugonia een rigoureus trainingsregime volgt van hardlopen, boksen en stretchen voordat hij als een krijgerkoningin de werkplek betreedt. Dit zijn vrouwen die alles kunnen hebben – of in ieder geval denken dat ze dat kunnen. Maar het duurde niet lang voordat de scheuren in hun bedrijfspantser zichtbaar werden, en hun ambitie leidde uiteindelijk tot hun ondergang.
In Babygirl laat Romy’s ingebakerde, stabiele leven haar verlangen naar iets lelijkers, rauwers en kinkyers. Haar affaire met een jonge stagiaire zet haar zorgvuldig opgebouwde machtsdynamiek op zijn kop en bedreigt haar imperium en, bij uitbreiding, haar eigen zelfgevoel. In Materialists wordt Johnson’s Lucy verscheurd tussen de ultieme bedrijfsoverwinning (een ‘eenhoorn’ in de vorm van de rijke, knappe, rustige Pedro Pascal) en een mislukte meidenbaas (een relatie met de dodelijke liefde van haar leven, Chris Evans). Uiteindelijk kan ze de leegte van een relatie niet verdragen vanwege geld, en geeft ze het hoogvliegende meidenleven op dat ze voor zichzelf had gecreëerd. Ondertussen is Stones zelfgevoel zo verweven met haar bedrijfsidentiteit dat zelfs het vooruitzicht van ontvoering en marteling haar niet uit haar zelfgenoegzaamheid kan halen.
Deze filmmakers reageren uiteraard op een fenomeen uit de echte wereld. De meidenbaas, die ongeveer tien jaar geleden in het publieke bewustzijn opdook, werd oorspronkelijk gezien als ambitieus. Een afkorting voor girl power in een traditioneel mannelijke zakenwereld: de girlboss beloofde te doen wat de mannen deden; misschien zelfs beter doen. Ook zij kon de directiekamers domineren, toezicht houden op ontslagen en naar de top van de bedrijfsladder stijgen, en dat alles op hakken.
De wereld keerde zich echter al snel tegen de girlboss. Wat ooit een ereteken was, werd een achterbakse belediging: tegenwoordig is de term vrijwel synoniem met ‘bewust, gewillig radertje in een kwaadaardig, repressief kapitalistisch systeem’. Misschien ben je de uitdrukking “gaslight, gatekeep, girlboss” tegengekomen op sociale media? Spoiler: het is niet gratis. Het bleek dat vrouwen die niet alleen deel uitmaakten van het patriarchale bedrijfssysteem, maar het ook ondersteunden (in plaats van ertegen te vechten), waarschijnlijk niets te vieren hadden. Het hielp niet dat uit een aantal prominente voorbeelden uit de echte wereld bleek dat het echte criminelen waren – neem Elizabeth Holmes, wiens miljardenbedrijf Theranos bleek te zijn gebouwd op technologie die niet echt werkte, ondanks de beweringen van Holmes, of oplichter Anna Delvey.
Hoewel elke film een ander niveau van sympathie koestert voor de respectievelijke meidenbaas, vertegenwoordigt elk van deze personages een ongemakkelijke, gedateerde vorm van (opgemerkt moet worden, opvallend wit) feminisme. Het is een vereenvoudigde, ongecompliceerde, Instagram-vriendelijke versie van empowerment die zich niet kan onderscheiden van het vrouwenhatende patriarchale systeem dat het op onhandige wijze pretendeert te trotseren. Hoewel ze op het eerste gezicht gendergerelateerde barrières kunnen slechten, dienen ze misschien alleen maar om een onevenwichtig systeem draaiende te houden – een systeem waarin slechts enkelen de top kunnen bereiken ten koste van velen. Dit soort één-vrouw-tokenisme is perfect ingekapseld in Babygirl, waarin het personage van Kidman haar positie verliest aan een vrouwelijke ondergeschikte.
Hoewel de girlboss al een tijdje aan populariteit verliest, ervaart ze op dit specifieke moment nieuwe dieptepunten in populariteit. Kun je het misschien toeschrijven aan het soort spiraalvormige welvaartsongelijkheid dat nu tandenknarsend bekend is geworden: dit jaar bijvoorbeeld onderzoek van de Resolution Foundation ontdekte dat het de gemiddelde verdiener in Groot-Brittannië 52 jaar zou kosten om net zo rijk te worden als de rijkste 10%. Nog een onthutsend figuurIn deze context laat het pseudo-feminisme, dat de empowerment van ‘haasting’ en ‘de baas zijn’ predikt, alles in naam van het claimen van geld en macht ten koste van anderen, niet alleen een zure smaak in onze mond achter, het is ronduit woedend. Dit jaar heeft er een merkbare herwaardering plaatsgevonden van bepaalde echte meidenbazen. Neem Taylor Swift, een miljardair die zich een weg baande om haar hele muziekcatalogus terug te winnen, maar wier fans niettemin begon haar uit te roepen over haar schijnbaar door geld geobsedeerde benadering van haar nieuwste albumrelease. (Een van haar nieuwe nummers bevat de regel “Heb je girlboss te dicht bij de zon?” En velen zouden zeggen: ja, dat deed ze.)
Het is de moeite waard om ons af te vragen of deze trope wel zo vooruitstrevend is als het lijkt. Is de meidenbaas echt de slechterik die we denken dat ze is? Of is ze slechts een symptoom van een giftig systeem? Casteert de girlboss als de slechterik en/of antiheld op het grote scherm van de dag werkelijk een verhelderend commentaar op de manieren waarop het kapitalisme de idealen van het feminisme ondermijnt, of is al dit leedvermaak van de meidenbaas slechts meer vermomde vrouwenhaat? Deze vrouwen weten tenslotte dat ze zich in iets moeten wurmen waarvan ze weten dat de mannelijke zakenwereld het zal accepteren om te kunnen slagen; ze maken zichzelf smakelijk en nemen de goedgekeurde esthetiek en het jargonistische jargon over. Is dat echt zo’n misdaad?
Mijn neiging is dat we onze vrouwelijke karakters met hetzelfde respect moeten behandelen als onze mannelijke karakters. Het is goed om complexe, onaangename vrouwelijke antihelden te hebben. En we moeten ze zeker niet excuseren voor het doen van slechte dingen alleen maar omdat ze vrouw zijn. Deze filmmakers lijken het daarmee eens te zijn. Dat gezegd hebbende, zal het niet lang meer duren voordat de ondergang-van-de-meisjesbaas-trope een beetje oud begint te worden. En hoe meer films dieper durven te graven – om de confrontatie aan te gaan met het systeem zelf dat het bestaan van girlbosses in de eerste plaats mogelijk maakt – hoe beter.
