Bescherming: Mijn moeder was een 17-jarige vrije geest in het Spanje van Franco

Marina Freixa wist altijd dat er iets duisters en onuitgesprokens in haar familie was.

Haar moeder was opgegroeid onder de tientallen jaren durende dictatuur van Spanje, die in 1975 eindigde, maar de details van haar jeugd waren vaag.

Toen veranderde alles op een kerstdag van tien jaar geleden, toen Marina ongeveer twintig jaar oud was.

Die winteravond begon Marina’s moeder, Mariona Roca Tort, rond de tafel, terwijl er een wolkje sigarettenrook in de lucht hing en de glazen wijn leegliepen, te praten.

‘Mijn ouders hebben mij aangegeven bij de autoriteiten’, vertelde Mariona hen. “Ze stopten me in de jeugdgevangenis toen ik zeventien was.”

De reformatoria waren instellingen waar meisjes en jonge vrouwen werden vastgehouden die weigerden zich te conformeren aan de katholieke waarden van het Franco-regime: alleenstaande moeders, meisjes met een vriend, lesbiennes. Meisjes die seksueel waren misbruikt, werden gevangen gezet en kregen de schuld voor hun misbruik. Zelfs wees- en verlaten meisjes konden achter de kloostermuren leven.

Marina en haar neven waren stomverbaasd.

Ze konden niet begrijpen dat hun grootouders ervoor hadden gezorgd dat hun dochter werd opgesloten.

Mariona’s herinnering aan het vertellen van dit verhaal aan de kinderen in haar familie is vertroebeld, meent ze vanwege de psychiatrische ‘behandeling’ die ze op de hervormingsschool moest ondergaan. Maar Marina vergat de onthullingen niet en jaren later maakte ze een documentaire waarin ze het verhaal van haar moeder vertelde.

Mariona is een overlevende van de Patronato de Protección a la Mujer, het orgaan voor de bescherming van vrouwen. Onder dictator Francisco Franco hield hij toezicht op een landelijk netwerk van wooninstellingen gerund door religieuze organisaties. Er is geen definitieve informatie over hoeveel instellingen erbij betrokken waren of hoeveel meisjes getroffen werden.

Donderdag is het vijftig jaar geleden dat Franco overleed. Spanje heeft sindsdien een revolutie in de vrouwenrechten meegemaakt, maar de overlevenden van de Patronato wachten nog steeds op antwoorden en roepen nu op tot een onderzoek.

Waarschuwing: dit artikel bevat inhoud die sommige lezers mogelijk verontrustend vinden

Mariona, de oudste van negen broers en zussen, beschrijft haar ouders als rechts en ultrakatholiek. Ze waren zo conservatief dat ze Mariona niet eens toestonden een broek te dragen.

Maar in 1968, toen hij 16 werd, ging er een nieuwe wereld open.

Mariona gaf overdag bijles aan de kinderen en bereidde zich tijdens avondcursussen voor op de universiteit. Daar, zegt hij, ontmoette hij mensen die hij nog nooit eerder had ontmoet: vakbondsleden, linksen en anti-Franco-activisten. Het was het jaar van mondiale protesten tegen het autoritarisme en de oorlog in Vietnam, met massale oproepen tot burgerrechten. De geest van opstand was besmettelijk.

Franco was al dertig jaar aan de macht. Politieke partijen werden verboden, censuur was universeel en jongeren wilden verandering. Al snel sloot Mariona zich aan bij haar nieuwe vrienden in “invallen”: sommigen van hen blokkeerden een straat, gooiden met molotovcocktails, deelden pamfletten uit en, toen de politie arriveerde, verspreidden ze zich in alle richtingen.

Op 1 mei 1969 werd een van Mariona’s vrienden gearresteerd tijdens een demonstratie in Barcelona. Het risico bestond dat de gevangene de namen aan de politie zou geven, waardoor Mariona niet naar huis kon terugkeren, voor het geval ze haar zouden komen zoeken. Die nacht logeerde hij in het appartement van een andere activist.

Toen Mariona de volgende dag thuiskwam, zat ze in grote problemen. Zijn ouders waren woedend en begonnen veel meer controle over zijn leven uit te oefenen.

“Voor hen was het een schandaal, een smet op de familie”, zegt hij. “Daarna lieten ze me niet meer vrij.”

Tegen het einde van die zomer had Mariona besloten het huis te verlaten en met een paar studievrienden naar het vakantie-eiland Menorca te reizen, waarbij ze een briefje voor haar ouders achterliet.

Ze meldden haar onmiddellijk bij de autoriteiten als weggelopen minderjarige en net toen Mariona op het punt stond aan boord van een boot te gaan om terug te keren naar Barcelona, ​​werd ze gearresteerd.

Haar ouders ontmoetten haar in de haven van Barcelona.

Ze hebben haar niet naar huis gebracht. In plaats daarvan brachten ze haar naar een klooster. Mariona kreeg geen enkele uitleg, ze herinnert zich alleen de woede van haar ouders.

Dagen later vloog hij met zijn vader naar Madrid. Daar werd ze rechtstreeks naar een ander klooster gebracht, onderdeel van het Patronato-systeem, onder het Spaanse Ministerie van Justitie.

Zij en de andere geïnterneerde vrouwen werden gecategoriseerd en gescheiden.

Mariona zegt dat ze op de eerste verdieping belandde, gereserveerd “voor rebellen, voor degenen die zij als gevallen vrouwen beschouwden”.

De Patronato had de macht om elke vrouw onder de 25 jaar die zich niet aan de regels hield, vast te houden. Het waren geen criminelen: het waren vrouwen die geacht werden ‘heropvoeding’ nodig te hebben. Maar Mariona kende nooit de verhalen van de anderen met wie ze opgesloten zat.

“Ze lieten ons niet praten. Het is echt ongelooflijk”, zegt hij. “En je vraagt ​​je af: hoe hebben ze dat gedaan?”

De gevangenen mochten alleen eenvoudige begroetingen uitwisselen: een vorm van controle en een manier om te voorkomen dat de ‘slechte’ meisjes anderen zouden beïnvloeden.

‘Wat je niet kon doen, was een ander meisje leren kennen’, zegt Mariona. “Omdat ze je dan zouden scheiden, een van jullie naar een andere slaapzaal zouden sturen, of zelfs naar een andere instelling.”

Volgens haar waren er ongeveer 100 gevangenen in het klooster. Er sliepen twintig van hen in een kamer, met aan de ene kant een non en de deur op slot. De dagelijkse routine was vermoeiend: gebeden, mis, het klooster schoonmaken en vervolgens urenlang in een werkplaats kleding maken voor lokale detailhandelaren. Terwijl de meisjes naaiden, las een non voor, zodat niemand iets zei.

“Er was sprake van indoctrinatie”, herinnert Mariona zich. ‘Je begreep dus dat je je heel slecht had gedragen. Toen je het eenmaal besefte, vroeg je om vergeving en bekende je.’

Mariona heeft nooit bekend.

Na ongeveer vier maanden mocht ze met Kerstmis naar huis terugkeren in Barcelona, ​​maar ze mocht niet alleen de deur uit. Op de een of andere manier (en Mariona weet niet meer hoe) slaagde ze erin te ontsnappen, maar haar ontsnapping was van korte duur. Binnen een paar uur werd ze met haar vader en een oom in een auto gezet en teruggebracht naar Madrid.

“We keerden bij zonsondergang terug naar het klooster”, herinnert hij zich. “Ik weigerde naar binnen te gaan. Ze trokken me de trap op en gaven me een kalmerend middel om me binnen te laten.”

Binnen in het klooster werden de andere jonge vrouwen gewaarschuwd niet met haar te praten, het opstandige meisje dat had durven proberen te ontsnappen. Ze voelde zich diep alleen en begon uiteindelijk voedsel te weigeren.

Het drastische gewichtsverlies leidde tot haar ziekenhuisopname in een psychiatrische kliniek. Daar zegt ze dat ze werd onderworpen aan twee sessies elektroshockbehandeling, gevolgd door wat ‘insuline-comatherapie’ werd genoemd.

Mariona zegt dat ze insuline heeft gekregen om ernstige hypoglykemie te veroorzaken, een coma-achtige toestand veroorzaakt door een lage bloedsuikerspiegel. Men geloofde dat dit psychotische of schizofrene symptomen zou kunnen verminderen en op de een of andere manier de hersenen van de patiënt zou kunnen ‘resetten’.

Het was een ‘therapie’ die in veel landen om een ​​eenvoudige reden werd stopgezet: het kon dodelijk zijn.

Mariona kreeg ’s ochtends een insuline-injectie. Later zouden ze haar uit de coma halen en haar te eten geven. Mentaal begon hij zich af te sluiten.

“Elke dag werd ik steeds duizeliger. Ik begon dingen te zeggen als: ‘Ik heb mijn ouders pijn gedaan'”, zegt ze.

“Ik ging dit proces van onderwerping en acceptatie in.”

Mariona gelooft dat de gedwongen intraveneuze insulinebehandeling haar geheugen onherstelbaar heeft beschadigd. Omdat ze vermoedde dat ze hierdoor dingen zou vergeten, begon ze een dagboek bij te houden. Ruim vijftig jaar later zou dit vervaagde papieren document uit 1971 de documentaire van Marina over de ervaringen van haar moeder informeren.

Artsen geloofden dat de “behandeling” Mariona zou helpen aan te komen, maar dat gebeurde niet.

“Op een dag besloot de psychiater dat het het beste was om mij aan bed vast te binden totdat ik at.”

Mariona’s wanhoop werd zo ondraaglijk dat ze zegt dat ze erover dacht zelfmoord te plegen. Dus gaf de psychiater haar een streefgewicht van 40 kg (6st 4 lb). Als het haar lukte, beloofden ze haar dat ze uit de kliniek zou worden ontslagen.

Het is Mariona gelukt. In 1972, toen ze wat sterker was geworden, keerde ze terug naar Barcelona.

Nu ze twintig is, heeft ze gezworen nooit meer bij haar ouders te wonen.

Dit waren de laatste jaren van Franco’s dictatuur vóór zijn dood in 1975. Mariona verhuisde van baan naar baan en begon uiteindelijk aan een carrière als televisieregisseur. Hij had zelf kinderen, maar de relatie met zijn ouders bleef koud.

Op een gegeven moment vroeg Mariona aan haar moeder waarom ze haar naar de Patronato hadden gestuurd. Zijn moeder zei alleen: ‘We hebben een fout gemaakt.’

Mariona’s vader is nu negentig jaar oud.

‘We hebben ook veel geleden’, vertelde hij haar toen ze hem vroeg naar het besluit van de familie om haar in Madrid op te sluiten.

Voor Marina bemoeilijkte het leren over het verhaal van haar moeder haar relatie met haar grootvader.

“Ik kan mezelf niet dwingen van iemand te houden die zoveel pijn heeft veroorzaakt, die mijn moeder zo slecht heeft behandeld.”

De korte documentaire die Marina maakte over de ervaring van haar moeder met Patronato heet Els Buits – Catalaans voor ‘de ruimtes’ – een verwijzing naar de gaten in Mariona’s geheugen. De film won prijzen in Spanje en werd genomineerd voor een prestigieuze Goya Award.

Vijftig jaar na de dood van Franco droeg de film bij aan een golf van oproepen om geïnterneerde vrouwen formeel door de wet te erkennen als slachtoffers van de Spaanse dictatuur. De Spaanse minister voor Democratisch Geheugen, Ángel Víctor Torres, zei dat zijn regering beschikbaar is om de zaak van de Patronato-overlevenden in overweging te nemen.

Ondertussen toeren Marina en Mariona met de film en nemen deze mee naar gemeenschapsvertoningen.

“Vrouwen komen hun verhaal vertellen: het is als een open deur naar iets onbekends, en dat is heel krachtig”, zegt Marina. “Mensen denken dat wat er bij hen thuis is gebeurd een op zichzelf staand incident was. Wij proberen te zeggen: dit verhaal is niet individueel, het was systematisch.”

Zijn moeder Mariona twijfelt nog wel eens aan zijn geheugen.

Maar, zegt hij, “als je het allemaal weerspiegeld ziet in de film, krijgt de film het gewicht van de waarheid.”