Op 18 juni, AI-beeldgeneratiebedrijf Halverwege de reis heeft een tool uitgebracht waarmee gebruikers korte videoclips kunnen maken met hun eigen afbeeldingen als sjabloon. Dagen later zei Reddit-medeoprichter Alexis Ohanian gepubliceerd op X over hoe hij de technologie gebruikte om een foto van zijn overleden moeder te animeren, waarop hij te zien was als baby, gewikkeld in haar omhelzing.
(time-brightcove not-tgx = “waar”)
In de kunstmatige video lacht ze en glimlacht voordat ze hem in haar armen wiegt. “Verdomme, ik was niet klaar voor hoe dit zou zijn”, schreef hij. “Zo omhelsde hij mij. Ik heb hem vijftig keer weer gezien.”
De post van Ohanian, die bijna 30 miljoen keer werd bekeken, wakkerde opnieuw een al lang bestaand debat aan over de manier waarop technologie pijn en geheugen bemiddelt, en of deze magisch of dystopisch is. TIME sprak met pijn- en geheugenexperts om te begrijpen hoe deze nieuwste vooruitgang in “digitale wederopstanding‘Onze relatie met de doden is aan het veranderen.
Valse herinnering
Het menselijk geheugen is altijd feilbaar geweest: hoewel we ons doorgaans de essentie van een gebeurtenis herinneren, worden details vergeten of vervormd. Het geheugen is niet ‘een persoonlijke bibliotheek van alle dingen die je zijn overkomen’, zegt hij Julia Shaween crimineel psycholoog gespecialiseerd in valse herinneringen. ‘Het was bedoeld om je te helpen overleven.’ Hoewel Shaw optimistisch is over het gebruik van kunstmatige intelligentie om mensen te reanimeren, zegt hij dat de technologie het risico met zich meebrengt dat onze herinneringen worden besmet en overschreven. “AI is een perfecte valse geheugenmachine”, zegt hij.
Natuurlijk zijn mensen in staat hun herinneringen te vervormen zonder technologische hulp. “Mijn grootvader schold mijn grootmoeder de hele tijd uit, maar na haar dood was hij de meest fantastische man ter wereld”, herinnert ze zich Elisabeth Loftushoogleraar psychologie en recht en pionier op het gebied van geheugenonderzoek. En dat is het ook goed ingeburgerd dat tools als Photoshop en bewerkte video’s beïnvloeden wat mensen zich herinneren over het verleden.
Maar AI verandert het gemak en de mate waarin inhoud kan worden bewerkt. Een recente studie dat Loftus samen met het MIT Media Lab uitvoerde, ontdekte dat blootstelling aan zelfs maar één door AI aangepast visueel beeld de herinnering van mensen aan het origineel aantastte. Deelnemers “meldden een hoog niveau van vertrouwen in hun valse herinneringen”, waarbij de jongste bijzonder gevoelig bleek te zijn.
De onderzoekers ontdekten ook dat hoewel deze technologie nuttige toepassingen kan hebben, zoals het herkaderen van traumatische herinneringen of het vergroten van het gevoel van eigenwaarde, er een aanzienlijk risico bestaat op het creëren van valse herinneringen in omgevingen waar veel op het spel staat, zoals rechtbanken, en op het gebruik van de technologie om desinformatie te verspreiden.
Pijn, onderbroken
Eén mogelijke schade: het omgaan met digitale simulacra van de overledene kan het rouwproces bemoeilijken. Mary-Frances O’Connorneurowetenschapper en auteur van Het rouwende lichaam, legt uit dat rouwen een proces is waardoor je de realiteit van iemands dood leert verzoenen met het gevoel, neurobiologisch gecodeerd in je hersenen, dat hij/zij er nog steeds zou moeten zijn. Merk op dat voor veel mensen de doden onder ons blijven leven, in de mate dat mensen melden dat ze hun aanwezigheid ervaren. “Veel rouwenden beschrijven hoe ze elke keer dat ze een kamer binnenlopen een gat zien dat niemand anders ziet.”
O’Connor merkt op dat “alle culturen, in alle perioden van de geschiedenis, elke mogelijke technologie hebben gebruikt om contact te maken met overleden dierbaren.” Toen bijvoorbeeld camera’s waren uitgevonden, begonnen mensen foto’s van de overledene in hun huizen te bewaren. In 2020 gebruikten Koreaanse documentairemakers virtual reality om een video te maken gestructureerde ervaring dat een moeder herenigd wordt met haar dochter, die ze verloor aan een zeldzame ziekte. Hoewel de ervaring de moeder hielp bij het verwerken van de dood van haar dochter, werd deze omarmd zich zorgen maken door westerse media.
Misschien is de belangrijkste vraag, zegt hij, of AI ons helpt contact te maken met onze overleden dierbaren of het idee versterkt dat ze eeuwig zijn. Gezien de ongekende aard van het huidige moment is het misschien te vroeg om daar iets over te zeggen.
“We bevinden ons in een absoluut nieuwe situatie: de doden zijn nog nooit zo spraakzaam geweest”, zegt hij Elena Kapcyberpsycholoog en auteur van Alle geesten in de machine. Tussen de sporen die online worden achtergelaten en de mogelijkheid om oude brieven, foto’s en andere documenten te digitaliseren, hebben we toegang tot meer ‘digitale overblijfselen’ dan ooit tevoren. Kasket gelooft dat ze toegang heeft tot voldoende materiaal van haar vriendin, bijvoorbeeld om een gesprek te voeren met een machine die “functioneel niet te onderscheiden” zou zijn van een machine met zijn menselijke tegenhanger. Omdat het menselijke geheugen al hallucinerend en reconstructief is, vraagt hij zich af: “is de fictie van de machine ongezonder dan die welke uit ons hoofd voortkomt?” Het hangt af van de functie die het vervult.
Dode intelligentie
Nu grensverleggende AI-bedrijven miljarden dollars investeren in het creëren van ‘agenten’, zouden AI-systemen steeds overtuigender vervangers voor de doden kunnen worden: het is bijvoorbeeld niet moeilijk voor te stellen dat we binnenkort bijvoorbeeld een simulacrum van een grootvader kunnen videobellen. “Ik denk dat het een mooie toekomst zou zijn”, zegt Shaw, waarmee hij de noodzaak onderstreept om te voorkomen dat kunstmatige intelligentie als wapen tegen mensen wordt gebruikt. “Het lijkt een atheïstische versie van het kunnen praten met geesten”, zegt hij.
Naast de vraag of dit goed of slecht is, en of het werkelijk verschilt van wat er eerder is gebeurd, is er ook de vraag wie er voordeel uit zal halen. O’Connor merkt op dat mensen lange tijd hebben geprofiteerd van rouwenden, mediums en seances tijdens voorbeden in de katholieke kerk, waar een priester alleen tegen betaling voor de ziel van de overledene bad.
Er kan een echte therapeutische en emotionele waarde zitten in het opnieuw verbinden en mogelijk afsluiten van verloren dierbaren, net zoals sommige mensen waarde vinden in het sms’en of posten op iemands sociale media-feed nadat hij of zij er niet meer is, zegt Shaw. “Als mensen het in hun privéwereld willen doen, omdat ze zich er gelukkiger door voelen, wat is dan het kwaad?” zegt Loftus.
Voor O’Connor ontstaat er reden tot bezorgdheid wanneer iemand zich met de overledene bezighoudt met uitsluiting van andere belangrijke aspecten van zijn leven, of wanneer hij geheimzinnig wordt over zijn gedrag. Over het geheel genomen benadrukt hij echter de buitengewone veerkracht van mensen: “dit zal iets anders zijn waaraan we ons zullen leren aanpassen.”
Kasket ziet het risico dat de afhankelijkheid van digitale reïncarnaties ons kwetsbaar zal maken: als alle ‘moeilijkheden, wanorde en pijn’ die gepaard gaan met menselijke relaties kunnen worden weggevaagd, kunnen we kwetsbaar blijven voor de onverwachte uitdagingen van het leven. Terwijl we “de natuurlijke eindigheid en vergankelijkheid van op koolstof gebaseerde levensvormen zoals wij pathologiseren en problematiseren, moeten we echt even pauzeren en nadenken over wat we hier doen”, zegt hij.
