DOUANKARA, Mauritanië — Het meisje lag in een geïmproviseerde kliniek, haar ogen glazig en haar mond open, met vliegen op haar lippen. Zijn borst bewoog nauwelijks. Koortsachtige zweetdruppels liepen langs haar voorhoofd terwijl medische hulpverleners om haar heen snelden en een infuus vastmaakten.
Het was het laatste moment om haar leven te redden, zei Bethsabee Djoman Elidje, hoofd vrouwengezondheid, die leiding gaf aan de operaties van de kliniek terwijl de hartmonitor snel piepte. Het meisje had een infectie opgelopen na een aanranding, zei Elidje, en verkeerde al dagen in shock, onbehandeld.
Haar familie zei dat de 14-jarige was verkracht door Russische strijders die twee weken eerder hun tent in Mali binnenvielen. De Russen waren lid van het Afrikakorps, een nieuwe militaire eenheid onder het Russische Ministerie van Defensie die zes maanden geleden de Wagner-huurlingengroep verving.
Mannen, vrouwen en kinderen zijn van alle kanten seksueel misbruikt tijdens het decennialange conflict in Mali, zeggen de Verenigde Naties en hulpverleners, met berichten over groepsverkrachtingen en seksuele slavernij. Maar de werkelijke prijs die moet worden betaald, gaat schuil achter een sluier van schaamte die het voor vrouwen uit conservatieve en patriarchale samenlevingen moeilijk maakt om hulp te zoeken.
De stilte die de 14-jarige bijna het leven kostte, schaadt ook de pogingen om de daders ter verantwoording te roepen.
De AP werd op de hoogte van de vermeende verkrachting en vier andere vermeende gevallen van seksueel geweld toegeschreven aan strijders van het Afrikakorps, door Malinezen gewoonlijk omschreven als de ‘blanke mannen’, terwijl ze tientallen vluchtelingen interviewde aan de grens met andere misstanden zoals onthoofdingen en ontvoeringen.
Andere strijders in Mali zijn beschuldigd van seksueel geweld. Het hoofd van een vrouwenkliniek in het Mopti-gebied vertelde de AP dat hij de afgelopen zes maanden 28 vrouwen had behandeld die zeiden dat ze waren aangevallen door militanten van de JNIM, aangesloten bij Al-Qaeda, de machtigste gewapende groepering van Mali.
De stilte onder de Malinese vluchtelingen is opvallend.
In Oost-Congo, dat al tientallen jaren te maken heeft met geweld van tientallen gewapende groepen, “hoefden we niet naar mensen te zoeken”, zegt Mirjam Molenaar, leider van het medische team in het grensgebied van Artsen Zonder Grenzen, dat daar vorig jaar gestationeerd was. Vrouwen ‘kwamen in grote aantallen aan’.
Hier is het anders, zei hij: “Mensen maken deze dingen mee en leven ermee, en dat zie je bij posttraumatische stress.”
De tante van het 14-jarige meisje zei dat strijders van het Afrikakorps iedereen onder schot naar buiten marcheerden. De familie kon niet bedenken wat ze wilden. De mannen dwongen hen toe te kijken terwijl ze de oom van het meisje vastbonden en zijn hoofd afhakten.
Toen namen twee van de mannen de 14-jarige mee de tent in terwijl ze zichzelf probeerde te verdedigen en haar verkrachtten. Het gezin wachtte buiten en kon zich niet bewegen.
“We waren zo bang dat we niet eens meer konden schreeuwen”, herinnert haar tante zich, terwijl haar moeder naast haar stilletjes snikte. Zij sprak, net als andere vrouwen, op voorwaarde van anonimiteit uit angst voor represailles, en de AP noemt geen namen van slachtoffers van verkrachting, tenzij ze akkoord gaan met de naam.
Het meisje kwam ruim een half uur later tevoorschijn en zag er doodsbang uit. Toen zag hij het lichaam van zijn oom en schreeuwde. Ze viel flauw. Toen ze wakker werd, had ze de ogen van iemand ‘die er niet meer was’, zei haar tante.
De volgende ochtend arriveerden JNIM-militanten en gaven het gezin opdracht te vertrekken. Ze stapten in een kar getrokken door ezels en reden richting de grens. Bij elk geluid verstopten ze zich in de struiken en hielden hun adem in.
De toestand van het meisje verslechterde tijdens de driedaagse reis. Toen ze in Mauritanië aankwamen, stortte hij in.
De AP vond haar liggend op de grond in de achtertuin van een plaatselijke familie. Haar familie zei dat ze haar niet naar een kliniek hadden gebracht omdat ze geen geld hadden.
“Als je niets hebt, hoe kun je dan met iemand naar een dokter gaan?” zei de grootmoeder van het meisje tussen de snikken door. De AP bracht het gezin naar een gratis kliniek van Artsen zonder Grenzen. Een dokter zei dat het meisje tekenen van verkrachting vertoonde.
De kliniek was nog maar een maand actief en verwelkomde drie overlevenden van seksueel geweld, zei directeur Elidje.
“Wij zijn ervan overtuigd dat er veel van dit soort gevallen zijn”, zei hij. “Maar tot nu toe komen er maar heel weinig patiënten naar voren om een behandeling te zoeken, omdat het hier nog steeds een taboe-onderwerp is. Het kost echt tijd en geduld voordat deze vrouwen zich openstellen en iemand in vertrouwen nemen om behandeld te worden. Ze komen alleen als de zaken al ingewikkeld zijn geworden, zoals in het geval dat we vandaag zagen.”
Terwijl Elidje het leven van het meisje probeerde te redden, vroeg ze de familie om het incident te beschrijven. Ze sprak geen Arabisch en vroeg aan de plaatselijke verpleegster hoeveel mannen de aanval hadden uitgevoerd. Maar de verpleegster schaamde zich te beschaamd om het te vragen.
Duizenden nieuwe vluchtelingen uit Mali, vooral vrouwen en kinderen, hebben zich de afgelopen weken in Mauritanië gevestigd, in schuilplaatsen gemaakt van stof en takken. Het dichtstbijzijnde vluchtelingenkamp is vol, wat de inspanningen om seksueel geweld te behandelen en te melden bemoeilijkt.
Twee onlangs gearriveerde vrouwen namen discreet AP-verslaggevers apart en hielden hun sjaals over hun gezicht. Ze zeiden dat ze een week geleden arriveerden nadat gewapende blanke mannen in hun dorp arriveerden.
‘Ze hebben alles van ons afgepakt. Ze hebben onze huizen in brand gestoken. Ze hebben onze echtgenoten vermoord’, zei iemand. ‘Maar dat deden ze niet zomaar. Ze probeerden ons te verkrachten.’
De mannen gingen het huis binnen waar ze alleen was en kleedden haar uit, zei ze, eraan toevoegend dat ze zichzelf verdedigde ‘bij de genade van Allah’.
Terwijl hij sprak, begon de tweede vrouw te huilen en te beven. Hij had krassen in zijn nek. Hij kon zijn verhaal niet vertellen.
‘We zijn nog steeds doodsbang voor wat we hebben meegemaakt’, zei hij.
Afzonderlijk zei een derde vrouw dat wat blanke mannen haar vorige maand in Mali hebben aangedaan toen ze alleen thuis was ‘tussen mij en God blijft’.
Een vierde zei dat ze verschillende gewapende blanke mannen haar 18-jarige dochter naar hun huis had zien slepen. Ze rende weg en zag haar dochter nooit meer.
De vrouwen verwierpen suggesties om met hulpverleners te praten, van wie sommigen lokaal zijn. Ze zeiden dat ze er niet klaar voor waren om er met iemand anders over te praten.
Het Russische ministerie van Defensie reageerde niet op vragen, maar een persbureau dat het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken onderdeel noemde van de ‘desinformatiecampagne van het Kremlin’ noemde het onderzoek van de AP naar het Afrikakorps vals.
Beschuldigingen van verkrachting en ander seksueel geweld deden zich voor voordat Wagner het Afrikakorps werd.
Eén vluchteling vertelde de AP dat ze in maart 2024 getuige was van een massaverkrachting in haar dorp.
‘De Wagner-groep verbrandde zeven mannen levend met benzine voor onze ogen.’ zei hij. Vervolgens hebben ze de vrouwen opgepakt en verkracht, zei hij, inclusief zijn 70-jarige moeder.
‘Nadat mijn moeder was verkracht, kon ze het leven niet meer verdragen’, zei ze. Zijn moeder stierf een maand later.
In het meest beruchte geval van seksueel geweld waarbij Russische strijders in Afrika betrokken waren, zei de VN in een rapport uit 2023 dat minstens 58 vrouwen en meisjes waren verkracht of seksueel misbruikt bij een aanval op het dorp Moura door Malinese troepen en anderen die door getuigen werden omschreven als ‘gewapende blanke mannen’.
Als reactie daarop heeft de Malinese regering de VN-vredesmissie uitgezet. Sindsdien is het verzamelen van nauwkeurige veldgegevens over conflictgerelateerd seksueel geweld vrijwel onmogelijk geworden.
De AP interviewde vijf vrouwen uit Moura, die nu in een ontheemdenkamp zitten. Ze zeiden dat ze urenlang door meerdere mannen waren geblinddoekt en verkracht.
Drie van de vrouwen zeiden dat ze het aan niemand hadden verteld, behalve aan hulpverleners. De andere twee durfden het maanden later aan hun echtgenoten te vertellen.
“Ik hield me stil tegenover mijn familie, uit angst afgewezen te worden of anders bekeken te worden. Het is een schande”, zei iemand.
De 14-jarige wiens familie naar Mauritanië vluchtte, is aan het herstellen. Hij zei dat hij zich niets meer kan herinneren van de aanval. Zijn familie en Artsen Zonder Grenzen zeiden dat hij met een psychiater spreekt, een van de slechts zes die in het land werken.
Hulpverleners maken zich zorgen over anderen die nooit iets zeggen.
“Het lijkt erop dat het conflict door de jaren heen steeds erger wordt. Er is minder respect voor het menselijk leven, of het nu mannen, vrouwen of kinderen zijn”, zegt Molenaar van Artsen zonder Grenzen, in tranen uitbarstend. “Het is een strijd.”
___
Lees meer over Afrika en ontwikkeling: https://apnews.com/hub/africa-pulse
___
De Associated Press ontvangt financiële steun voor de mondiale gezondheidszorg en ontwikkeling in Afrika van de Gates Foundation. De AP is als enige verantwoordelijk voor alle inhoud. Vind AP’s standaard om samen te werken met filantropische organisaties, een lijst met supporters en gefinancierde dekkingsgebieden AP.org.
