Wit-Russische gevangenen vieren hun vrijlating nadat de VS de sancties heeft opgeheven

Geruchten over een grote vrijlating van gevangenen uit Wit-Rusland doen al een paar dagen de ronde.

Maar niemand wilde de namen op de lijst onthullen, of het exacte aantal, totdat iedereen eindelijk veilig en vrij was.

In totaal werden 123 politieke gevangenen vrijgelaten, waaronder enkele van de bekendste namen onder Wit-Russische oppositiepolitici, mensenrechtenactivisten en journalisten.

Maria Kolesnikova, de protestleider met de beroemde rode lippenstiftglimlach, stond op de vrijlatingslijst.

Een video waarin ze opspringt van vreugde en andere voormalige gevangenen omhelst, dolblij dat ze herenigd is, deed al snel de ronde op sociale media. Toen arriveerde er nog iemand, in een bus die Wit-Rusland verliet, waar hij iedereen bedankte die heeft geholpen dit moment mogelijk te maken.

“Het is een gevoel van ongelooflijk geluk om de mensen die mij dierbaar zijn te zien, ze te omhelzen en te beseffen dat we allemaal vrij zijn”, vertelde Masha, zoals ze beter bekend staat, tegen de camera, haar lippen al rood geverfd.

De eerste zonsondergang van zijn vrijheid was iets van grote schoonheid, zei hij.

“Maar ik denk ook aan degenen die nog niet vrij zijn en ik wacht op het moment waarop we elkaar allemaal kunnen omhelzen, wanneer we allemaal vrij zijn.”

Ook Viktor Babaryka is uit de kast, een bankier die in 2020 probeerde zich kandidaat te stellen voor het presidentschap, maar werd gearresteerd voordat de verkiezingen zelfs maar begonnen waren.

Nobelprijswinnaar voor de vrede, Ales Bialiatski, werd eveneens vrijgelaten van een gevangenisstraf van tien jaar.

Allen werden gevangengezet vanwege hun verzet tegen de autoritaire regering van Alexander Loekasjenko, wiens veiligheidstroepen met brutaal geweld de massaprotesten van 2020 neersloegen. Ze vormden de grootste uitdaging voor zijn bewind waarmee hij ooit te maken had gehad.

De vrijlating van de gevangenen is het resultaat van lange en complexe onderhandelingen onder leiding van de Verenigde Staten, die deze week culmineerden in het tweedaagse bezoek aan Minsk van de nieuwe speciale gezant van Donald Trump, John Coale.

Voor Loekasjenko is deze inzet op zichzelf al een overwinning: na jaren als politieke paria in het Westen te zijn geweest, is hij duidelijk blij om terug te keren naar de dialoog met de Verenigde Staten.

Maar hij kreeg ook de opheffing van de Amerikaanse sancties op een belangrijk exportproduct voor zijn land, potas, als extra, meer tastbare beloning. De EU-sancties – en een strenger beleid – zijn nog steeds van kracht.

Het is niet helemaal duidelijk wat Trump hiermee te winnen heeft. Maar Wit-Rusland is een nauwe bondgenoot van Rusland, ook in de oorlog tegen Oekraïne, en deze stap komt op het moment dat de Verenigde Staten opnieuw samenwerken met Moskou, op zoek naar een vredesakkoord.

De tientallen gevangenen die Loekasjenko had willen vrijlaten, zouden altijd hierheen komen, naar Vilnius, Litouwen, waar een menigte vrienden, familieleden en andere activisten zich in de vrieskou buiten de Amerikaanse ambassade verzamelden om hen te begroeten.

Sommigen arriveerden gehuld in de rood-witte vlag van de Wit-Russische oppositie.

Tatsiana Khomich, de zus van Masha Kolesnikova die al meer dan vijf jaar voor haar vrijlating vecht, kon niet stoppen met glimlachen. “Ik heb net met Masha gesproken”, vertelde hij me na een videogesprek.

Kolesnikova was vóór de betwiste verkiezingen van 2020 een professionele fluitiste en bracht een groot deel van haar straf door in eenzame opsluiting, waarbij ze zelfs brieven en telefoontjes aan haar familie weigerde.

“Het gaat goed met haar, het gaat goed met haar. Ik wil haar alleen maar knuffelen. Ik kan het nog steeds niet geloven”, zei haar zus.

Plots ontstond er commotie in de menigte: een politieauto, met knipperende blauwe lichten, reed richting de poort van de Amerikaanse ambassade, met een klein konvooi andere voertuigen aan het hoofd.

Maar het kon onmogelijk zijn dat alle 123 ex-gevangenen binnen waren. In plaats daarvan kwamen we te weten dat er slechts zeven buitenlandse burgers naar Litouwen waren gebracht en alleen Ales Bialiatski van de Wit-Russen.

De anderen, onder wie Kolesnikova, waren vanuit Wit-Rusland naar Oekraïne gebracht: vanuit de gevangenis naar een oorlogsgebied.

In eigen land blijven is doorgaans geen optie.

‘Het idee van Loekasjenko, wie nog meer?’ Dit is hoe een van de leden van het team onder leiding van oppositieleider Svetlana Tikhanovskaya de verrassende omweg naar Oekraïne interpreteerde. Het lijkt erop dat hij had besloten nog een laatste machtsspel te spelen, zodat de langverwachte familiereünies zouden worden uitgesteld.

Maar wat zal de prijs zijn die voor dat moment wordt betaald? Tichanovskaja is een vriend en politieke bondgenoot van Masha Kolesnikova, maar roept altijd op tot maximale druk op Loekasjenko vanuit het Westen.

Zijn de Verenigde Staten dan te ver gegaan, vroeg ik me af.

“Dit is een onderhandelingsproces. Het zou natuurlijk goed voor ons zijn als Loekasjenko niets zou krijgen, want al die mensen zijn gijzelaars van zijn regime. Ze zijn onschuldig.

“Maar zo gaan de onderhandelingen”, antwoordde hij, voordat hij benadrukte dat sancties indien nodig altijd opnieuw kunnen worden toegepast.

‘President Trump gebruikt nu wortels. Hij kan net zo goed stokken gebruiken.’

Een paar stappen verderop vreesde een man die met een gigantische vlag zwaaide dat Loekasjenko nog meer gevangenen zou nemen. Dit is geen teken van plotselinge menselijkheid, zei hij.

Na een korte tijd in de Amerikaanse ambassade liep Ales Bialiatski de straat op, onder luid applaus van de menigte.

Mager, met een geschoren hoofd en nog steeds gekleed in zijn blauw gewatteerde gevangenisjasje, gaf hij toe dat hij duizelig was van alle sensaties na vier jaar gevangenisstraf.

“Ik werd geblinddoekt door Wit-Rusland gebracht, van oost naar west, dus ik kan er nog steeds niet omheen. Het is zo emotioneel”, zei hij, terwijl hij beschreef hoe hij om vier uur ’s ochtends wakker werd gemaakt en door zijn gevangenisbewaker werd opgedragen zijn koffers te pakken.

Toen ik hem vroeg wat hij nu vooral wilde, aarzelde hij niet: “Ik wil mijn vrouw zien!”

Het komt eraan, is mij verteld.

Bialiatski’s organisatie, Viasna, houdt toezicht op politieke detenties in Wit-Rusland en de activist herinnerde iedereen eraan dat vele honderden mensen zoals hij – alleen minder bekend – achter de tralies zitten.

“Het is heel belangrijk dat iedereen zich blijft inzetten voor de politieke gevangenen die nog steeds in Wit-Russische gevangenissen zitten en zich inzet voor hun volledige vrijlating.”

Vervolgens tilde hij de rood-witte vlag van zijn schouders en stuurde een bericht naar Wit-Russen over de hele wereld.

‘Optimisme en activisme,’ zei Ales Bialiatski met een plotselinge glimlach. “Geef nooit op!”